Μπούλινγκ: Θύμα, Θύτης ή Συνένοχος?

Από Αθανασιάδη Νίκη, νοσηλεύτρια (Κέντρο Υγείας Παιδιών και Εφήβων “ΗΛΙΑΚΤΙΔΑ”)

Με αφορμή την αρχή της νέας σχολικής χρονιάς, ήρθε η ώρα να υπενθυμίσουμε σε όλους τους γύρω μας για έναν πολύ σοβαρό κίνδυνο: το μπούλινγκ, ή αλλιώς εκφοβισμό.

Το μπούλινγκ δεν είναι η «πλάκα» ούτε το αστείο· είναι η συστηματική κακομεταχείριση ενός ή πολλών προσώπων σε σωματικό ή ψυχικό επίπεδο. Στις μέρες μας, και κυρίως στα σχολεία, κυκλοφορεί και το διαδικτυακό μπούλινγκ, όπου μέσω κοινωνικών δικτύων και ανώνυμων προφίλ πολλαπλά άτομα στοχεύουν ένα θύμα.

Μορφές μπούλινγκ:

Σωματικό: χτυπήματα, σπρωξίματα, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων.

Λεκτικό: βρισιές, προσβολές, κοροϊδίες.

Κοινωνικό/Συναισθηματικό: απομόνωση, διάδοση ψεμάτων, αγνόηση.

Διαδικτυακό (Cyberbullying): υβριστικά μηνύματα, τρολάρισμα, διάδοση φωτογραφιών.

Ποιοι είναι τα κύρια πρόσωπα;

Πολλοί νομίζουν ότι δύο είναι τα κύρια πρόσωπα: ο θύτης (εκφοβιστής) και το θύμα. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν και οι μάρτυρες, ή αλλιώς παρατηρητές, που με τη σιωπή τους ενισχύουν τη δράση του θύτη.

Ποιον στοχεύει ο θύτης;

Οι θύτες συνήθως στοχεύουν τα πιο «αδύναμα» ή διαφορετικά άτομα:

Άτομα με χαμηλή αυτοπεποίθηση
Άτομα που ξεχωρίζουν (σωματοτυπος, ένδυση, οικονομική κατάσταση, σεξουαλικότητα, θρησκεία)
Άτομα χωρίς υποστήριξη (π.χ. φίλοι)
Άτομα με μαθησιακές δυσκολίες
Άτομα που δεν αντιδρούν

Θύτης: ποιος είναι και τι τον καθορίζει

Ο θύτης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, αλλά συνήθως υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία που τον καθορίζουν:

Οικογένεια: πολλά ξεκινούν από εδώ — βίαιη ανατροφή, ανεπαρκής επίβλεψη ή ασυνεπής πειθαρχία.

Προσωπικοί παράγοντες: προβλήματα αυτοελέγχου, έλλειψη ενσυναίσθησης.

Σχολικό κλίμα: χαλαροί κανόνες, ανεπαρκής εποπτεία σε διαδρόμους/αυλές, ατιμωρησία.

Κοινωνικοπολιτισμικά: πρότυπα που δικαιολογούν επιθετικότητα, ανταγωνισμός για θέση/πόρους, στερεότυπα (π.χ. σεξισμός, ρατσισμός).

Τεχνολογία: ευκολία ανωνυμίας, μεγάλο κοινό.

Σημάδια ότι κάποιος/α είναι θύμα

Αιφνίδια πτώση απόδοσης ή απουσίες από το σχολείο
Αλλαγές στη διάθεση: θλίψη, άγχος, απομόνωση, διαταραχές ύπνου, σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι)
Ζητήματα με προσωπικά αντικείμενα (χαμένες ιδιοκτησίες) ή φόβος για το σχολείο/συγκεκριμένα άτομα

Ποιοι είναι οι στόχοι στην όλη κατάσταση

Στόχος μας δεν είναι μόνο η αναγνώριση του θύματος αλλά και του θύτη. Πολλές φορές οι γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά τους είναι αθώα και αγαθά, χωρίς να εμπλέκονται σε οτιδήποτε. Όμως τις περισσότερες φορές, τα παιδιά θα ανήκουν είτε στα θύματα, είτε στους θύτες, είτε στους σιωπηλούς μάρτυρες.

Τρόποι αντιμετώπισης

Για το θύμα — απλά, ασφαλή βήματα

Μίλα σε ένα έμπιστο ενήλικα (γονιό/δάσκαλο). Κράτα αποδεικτικά στοιχεία αν είναι cyberbullying (screenshots, μηνύματα).
Απομάκρυνση από τον χώρο/επαφή όταν αισθάνεσαι ότι κινδυνεύεις.
Σχεδίασε ένα πλάνο ασφάλειας με γονέα ή εκπαιδευτικό (πώς θα φτάνεις/φεύγεις, ποιος σε συνοδεύει).

Σε περίπτωση άμεσου φυσικού κινδύνου, αναζήτησε άμεσα ενήλικα ή αστυνομία.

Για τους παρατηρητές (συμμαθητές)

Μην ενθαρρύνεις (μην γελάς, μην κοινοποιείς υλικό).
Παρέμβαση με ασφάλεια: «Στάσου εδώ μαζί μου» ή «Άσε τον/την ήσυχο/η — δεν είναι πλάκα».
Αν δεν νιώθεις ασφαλής, ενημέρωσε άμεσα ενήλικα.

Για γονείς

Άνοιξε διάλογο χωρίς κριτική: «Τι γίνεται στο σχολείο;» και πρόσφερε συγκεκριμένη βοήθεια (κρατάμε αποδεικτικά, πηγαίνουμε μαζί στον/στη δάσκαλο).
Συνεργασία με σχολείο: ζητάμε συγκεκριμένα μέτρα επίβλεψης/καταγραφής περιστατικών και πλάνο παρέμβασης.

Ρόλος των κοινωνικών δικτύων

Τα κοινωνικά δίκτυα (facebook, Instagram, viber) ενισχύουν το cyberbullying με ανωνυμία, ταχύτητα διάδοσης και μόνιμο ψηφιακό αποτύπωμα καθώς το θύμα δεν μπορεί να «ξεφύγει» εύκολα, αφού η παρενόχληση συνεχίζεται και εκτός σχολείου.Σημαντική η εκπαίδευση σε ψηφιακή ασφάλεια: ρυθμίσεις απορρήτου, αναφορά & αποκλεισμός, μη κοινοποίηση υλικού.

Μήνυμα προς όλους

Το μπούλινγκ δεν είναι παιχνίδι ούτε αστείο· είναι μια πράξη βίας που πληγώνει, στιγματίζει και αφήνει βαθιά σημάδια. Κανείς δεν αξίζει να νιώθει φόβο, ντροπή ή απομόνωση. Η ευθύνη δεν βαραίνει μόνο το θύμα ή τον θύτη· όλοι μας έχουμε ρόλο. Αν είσαι θύμα, μίλησε και ζήτησε βοήθεια. Αν είσαι παρατηρητής, μην σιωπάς — η σιωπή σε κάνει συνένοχο. Αν είσαι γονιός ή εκπαιδευτικός, στάσου δίπλα στα παιδιά, δώσε χώρο στον διάλογο και δείξε ότι δεν είναι μόνα τους.

Μαζί μπορούμε να σπάσουμε τον κύκλο του φόβου. Μαζί μπορούμε να χτίσουμε σχολεία και κοινωνίες όπου η διαφορετικότητα δεν είναι αφορμή για εκφοβισμό αλλά πηγή δύναμης. Η αλλαγή ξεκινά από τον καθένα μας· με ενσυναίσθηση, θάρρος και αλληλεγγύη λέμε όλοι: Όχι στο μπούλινγκ. Ναι στον σεβασμό, τη φιλία και την αποδοχή.