Ο ρόλος της εργοθεραπείας στα παιδιά με Διάχυτες Διαταραχές της Ανάπτυξης

Το αρχικό στάδιο ώστε να αρχίσει η παρέμβαση σε ένα παιδί είναι η διαδικασία της αξιολόγησης. Η αξιολόγηση μπορεί να γίνει μέσω της χρήσης σταθμισμένων και μη αξιολογητικών εργαλείων, μέσα από τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων και συνέντευξη των γονιών/φροντιστών του παιδιού, τη συλλογή πληροφοριών από άτομα του περιβάλλοντος όπως το σχολείο, παππούδες/γιαγιάδες. Επιπρόσθετα, μέσα από την κλινική παρατήρηση του παιδιού στο χώρο του θεραπευτηρίου, στο σπίτι, στο σχολείο καθώς και σε άλλα περιβάλλοντα όπως η παιδική χαρά κλπ.Οι τομείς τους οποίους θα αξιολογήσει ένας εργοθεραπευτής μέσα από τη διαδικασία που αναφέρθηκε είναι οι εξής:

• Αδρή κίνηση.
• Μυϊκός τόνος.
• Λεπτή κίνηση- επιδέξια χρήση χεριών (χρήση μολυβιού, ψαλιδιούØ κλπ) και αμφίπλευρος συντονισμός.
• Οπτικοκινητικός συντονισμός, συντονισμός χεριού / ματιού.
• Επίπεδο εγρήγορσης, δηλαδή αν ένα παιδί παρουσιάζει μια νωχελική συμπεριφορά ή παρουσιάζει ένα αυξημένο επίπεδο δραστηριοποίησης. Στη συνέχεια θα γίνει προσπάθεια να προσδιοριστούν οι πιθανοί λόγοι που μπορεί ένα παιδί να παρουσιάζει μια τέτοια εικόνα.
• Στατικός έλεγχος και ισορροπία. Ένα πολύ συνηθισμένο παράδειγμα φτωχού στατικού ελέγχου σε ένα παιδί είναι η φτωχή στάση κατά την καθιστή θέση στο τραπέζι ή στo θρανίο.
• Πράξις και ο κινητικός σχεδιασμός. Με τον όρο πράξις εννοούμε την ικανότητα ενός ατόμου να συλλάβει μια ιδέα για μια δράση, να σχεδιάσει τα βήματα για την   εκτέλεση και τελικά να την εκτελέσει. Η πράξις είναι μια μοναδική ανθρώπινη λειτουργία. Στην περίπτωση που ένα παιδί παρουσιάζει σε ένα από τα τρία στάδια δυσκολία τότε η επιτυχημένη εμπλοκή του έστω και σε απλές καθημερινές δραστηριότητες γίνονται δύσκολες. Αυτό μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα το παιδί να νιώθει ματαίωση και πολλές φορές οι γονείς να έχουν την εντύπωση ότι το παιδί «τεμπελιάζει» ή δεν δίνει την κατάλληλη «προσοχή» ώστε να εκτελέσει κάτι. Ο κινητικός σχεδιασμός αποτελεί μέρος της πράξις και είναι μια βασική ικανότητα. Ένα πολύ απλό παράδειγμα είναι εάν το παιδί θέλει να πάρει κάτι π.χ. για να φάει ή να παίξει και το αντικείμενο βρίσκετε σε σημείο που δεν μπορεί να το φτάσει τότε πιθανόν να παρατηρηθεί ότι το παιδί θα πάρει μια καρεκλίτσα ή ένα τραπεζάκι θα σκαρφαλώσει και να πάρει αυτό που αρχικά είχε σαν στόχο.
• Μέσα από τη διαδικασία της αξιολόγησης θα εντοπιστούν τα κίνητρα ενός παιδιού, τι είναι αυτό δηλαδή που το κινητοποιεί για να επιστρατεύσει τις δεξιότητες του και τις ικανότητες του ώστε να φτάσει σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Το εσωτερικό κίνητρο, είναι ύψιστης σημασίας γι αυτό πρέπει να διευκρινιστούν τα ενδιαφέροντα ενός παιδιού. Πολλές φορές ένα παιδί που ανήκει στο φάσμα των διάχυτων διαταραχών της ανάπτυξης μπορεί να παρουσιάζει προσκόλληση σε δραστηριότητες ή αντικείμενα. Εντούτοις, είναι πολύ σημαντική πληροφορία κατά την αξιολόγηση, γιατί με βάση τα ενδιαφέροντα του παιδιού θα αρχίσει ένα πρόγραμμα παρέμβασης με στόχο να διευρυνθούν τα ενδιαφέροντα του.
• Εκτός από την έντονη ενασχόληση σε δραστηριότητες ένα παιδί μπορεί να παρουσιάζει στερεότυπες κινήσεις. Πολλές φορές μια στερεότυπη κίνηση ενός παιδιού στο φάσμα αυτό μπορεί να έχει αισθητηριακή βάση όπως για παράδειγμα ένα παιδί που κουνά το σώμα του πριν από τον ύπνο ή θέλει να κρατάει π.χ. ένα σεντονάκι ή ένα αρκουδάκι. Μέσα από την αισθητηριακή αναζήτηση το παιδί μπορεί να ψάχνει τρόπους για να έρθει σε φάση ηρεμίας για να μπορέσει να κοιμηθεί.
• Μέσα από τη αξιολόγηση, ένας εργοθεραπευτής θα εντοπίσει το αισθητηριακό προφίλ του παιδιού. Αν δηλαδή το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες στην καταγραφή των αισθητηριακών ερεθισμάτων ή στην ρύθμιση των αισθητηριακών ερεθισμάτων που παίρνει από το περιβάλλον του. Ένα παράδειγμα αισθητηριακής ρύθμισης είναι εάν το παιδί παρουσιάζει υπερευαισθησία στην αφή τότε μπορεί ένα απλό ερέθισμα όπως ένα απαλό άγγιγμα, μια ετικέτα σε ένα ρούχο, το είδος του υφάσματος σε ένα ρούχο που φοράει και πολλά άλλα, να είναι αρκετά σημαντικός παράγοντας να αποδιοργανώσει τη συμπεριφορά του παιδιού για μεγάλο διάστημα κατά τη διάρκεια της ημέρας. Από την άλλη, όταν ένα παιδί παρουσιάζει δυσκολία στην καταγραφή ενός ερεθίσματος μπορεί για παράδειγμα να δείχνει ότι δεν αντιλαμβάνεται ότι έχει λερωθεί το στόμα ή μύτη του ή ένα παιδί που παρόλο που δείχνει να μην βλέπει ένα αντικείμενο στο χώρο, ξαφνικά το εντοπίζει και του δίνει σημασία. Ένα πολύ απλό παράδειγμα για την καταγραφή είναι όταν έχουμε περάσει από ένα δρόμο πάρα πολλές φορές και μετά από όλο αυτό το διάστημα ξαφνικά παρατηρούμε ότι εκεί .υπάρχει π.χ ένα κατάστημα που θα μας ενδιέφερε και διερωτόμαστε αφού έχουμε περάσει τόσες φορές από τον ίδιο δρόμο πώς και δεν το προσέξαμε.
• Αντιληπτικές δεξιότητες  και δεξιότητες οπτικής αντίληψης. Είναι βασικής σημασίας γιατί ένα παιδί ίσως να μπορεί να ονομάσει και να διακρίνει ένα μήλο όταν το βλέπει σε μια εικόνα όμως θα πρέπει να μπορεί να βρει το μήλο ανάμεσα από άλλα φρούτα στην καθημερινή ζωή, καθώς να μπορεί να διακρίνει το μήλο έστω και αν είναι μικρότερο ή μεγαλύτερο ή λιγότερο ή περισσότερο κόκκινο κλπ.
• Χρόνος συγκέντρωσης και προσοχής στην εκτέλεση μια δραστηριότητας.
• Αντοχή στη δραστηριότητα. Αν δηλαδή το παιδί αντέχει να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα προτού μεταβεί σε κάποια άλλη ή εάν έχει την τάση να εγκαταλείπει μια δραστηριότητα προτού την ολοκληρώσει.
• Δεξιότητες μάθησης όπως δεξιότητες μίμησης.
• Προσανατολισμός στο χώρο και στο χρόνο και διαχείριση τους.
• Αναγνώριση – ταύτιση – συσχέτιση αντικειμένων και ατόμων.
• Κοινωνικές Δεξιότητες και δεξιότητες παιχνιδιού.
• Δεξιότητες επικοινωνίας.
• Δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης.
• Ακαδημαϊκές δεξιότητες.

Μετά από τη διαδικασία της αξιολόγησης η οποία περιλαμβάνει δεξιότητες και ικανότητες από όλους τους τομείς της ανάπτυξης ενός παιδιού, ακολουθεί ο σχεδιασμός  του θεραπευτικού πλαισίου μέσα στο οποίο θα αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες ενός παιδιού. Στη συνέχεια γίνεται η εφαρμογή του θεραπευτικού προγράμματος.

Υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις με τις οποίες, ένας εργοθεραπευτής θα δουλέψει με ένα παιδί που ανήκει στο φάσμα των διάχυτων διαταραχών. Μια από αυτές τις προσεγγίσεις είναι η αισθητηριακή ολοκλήρωση (sensory integration) γιατί τα παιδιά αυτά παρουσιάζουν αρκετές δυσκολίες στην αισθητηριακή επεξεργασία. Υπάρχουν βέβαια και συμπεριφορικές, γνωστικές, αισθητικοκινητικές και άλλες προσεγγίσεις και είναι πολύ σημαντικό να γίνεται ένας συνδυασμός ώστε να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες ενός παιδιού με μεγαλύτερη επιτυχία.

Η αποτελεσματικότητα ενός θεραπευτικού προγράμματος δεν στηρίζεται μόνο στη σωστή αξιολόγηση, στη σωστή στοχοθέτηση και τη σωστή επιλογή των θεραπευτικών μέσων που θα χρησιμοποιηθούν. Απαραίτητο συστατικό είναι η στενή συνεργασία και επικοινωνία του θεραπευτή με την οικογένεια καθώς και με τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους στην αντιμετώπιση των δυσκολιών ενός παιδιού. Ο εργοθεραπευτής είναι αναπόσπαστο μέλος της διεπιστημονικής ομάδας που εμπλέκεται με την οικογένεια και το παιδί.
Οι γονείς πιθανόν να διερωτώνται ποια είναι η σωστή ηλικία για να επισκεφθούν ένα εργοθεραπευτή. Από τη στιγμή που ένας γονέας αντιληφθεί ότι το παιδί του
παρουσιάζει δυσκολίες σε κάποιους από τους παραπάνω τομείς τότε καλό θα ήταν να συμβουλευτεί έναν εργοθεραπευτή.

Σε μικρές ηλικίες τα αποτελέσματα της παρέμβασης είναι μεγαλύτερα γι’ αυτό και ενισχύονται οι γονείς όπως δεν διστάσουν να επικοινωνήσουν με έναν εργοθεραπευτή από τη στιγμή που υπάρχει διάγνωση ακόμη και υποψία ότι το παιδί τους μπορεί να ανήκει στο φάσμα των διάχυτων διαταραχών της ανάπτυξης ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα της κλινικής εικόνας.
Η παρέμβαση στα παιδιά γίνεται μέσα από τη χρήση δραστηριοτήτων  που στο μεγαλύτερο μέρος είναι το παιχνίδι το οποίο αποτελεί το φυσικό μέσο ενός παιδιού να μαθαίνει.
Επίσης γίνεται συμβουλευτική γονέων καθώς εάν προκύψει ανάγκη μπορεί να γίνουν παρεμβάσεις στο σπίτι και στο σχολείο για να διευκολυνθεί το παιδί και να
ανταποκριθεί με μεγαλύτερη επιτυχία.
Πηγές:

• Jean, Ayres. Sensory integration and the child. Los Angeles, Western Psychological services, Los Angeles, 1987.
• C. Sharman, W. Cross, D. Vennis. Observing Children, A Practical Guide. New York, 1995.
• Reed, Kathlyn L. Quick Reference to Occupational Therapy. AspenØ Publications, 1991.