Εμβόλιο έναντι του Covid-19. Θεωρίες συνωμοσίας.

Από από τον Δρ. Κωνσταντίνο Τσιούτη* (δημοσιεύτηκε στις 6/12/2020 στη Cyprus Times)

Το θέμα του εμβολίου κατά του Covid-19 ήταν και παραμένει ένα από τα ζητήματα γύρω από το οποίο αναπτύχθηκαν διάφορες θεωρίες. Από επιστημονικές μέχρι συνωμοσίας.

Θεωρίες, που ανθούν περισσότερο σε περιόδους κρίσεων και επηρεάζουν σε κάποιον βαθμό την κοινωνική και πολιτική συμπεριφορά και πραγματικότητα. Και οι οποίες προέρχονται από ειδήμονες και μη, επιστήμονες, πολιτικούς, δημοσιογράφους και απλούς πολίτες. Θεωρίες με πιθανές και απίθανες εξηγήσεις.

Θεωρία 1: Τα εμβόλια θα αλλάξουν το DNA μας

Σε κάθε κρίση δημόσιας υγείας παρατηρούνται φαινόμενα παραπληροφόρησης και τάσης δημιουργίας κλίματος φόβου, κυρίως από άτομα που στερούνται ειδίκευσης και εξυπηρετούν άλλες σκοπιμότητες. Έτσι και σήμερα, υπάρχει μία τάση διάδοσης θεωριών ότι τα εμβόλια SARS-CoV-2 θα επηρεάσουν το ανθρώπινο DNA.

Οι θεωρίες αυτές είναι ανυπόστατες, καθώς ο τρόπος δράσης των εμβολίων αυτών είναι γνωστός εδώ και δεκαετίες και έχει δημοσιευθεί εκτενώς. Τα συγκεκριμένα εμβόλια που αναφέρονται ως mRNA εμβόλια, δεν αποτελούνται από DNA, αλλά είναι ένα συγκεκριμένο τμήμα RNA, το οποίο δεν έχει καμία σχέση με το ανθρώπινο γονιδίωμα και βοηθά στη δημιουργία μίας πρωτεΐνης που είναι πολύ συγκεκριμένο για τον ιό. Το RNA αυτό εισέρχεται στα κύτταρα, δεν μπαίνει καν στον πυρήνα των κυττάρων και «διαβάζεται», οδηγώντας σε παραγωγή μίας πρωτεΐνης που είναι χαρακτηριστική και ειδική για τον ιό. Στη συνέχεια το mRNA αυτό αποδομείται ταχέως ενώ η πρωτεΐνη που σχηματίζεται προκαλεί ανοσολογική απάντηση, αναπαριστώντας την ανοσολογική απάντηση που επάγεται όταν ο ανθρώπινος οργανισμός έρθει σε επαφή με τον ίδιο τον ιό. Με τον τρόπο αυτό ο ανθρώπινος οργανισμός αποκτά ανοσία, ειδική για τον συγκεκριμένο ιό.

Θεωρία 2: Τα εμβόλια αποκλείεται να φτάσουν για όλο τον πλανήτη

Η διαθεσιμότητα ενός εμβολίου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως:

• Το μέγεθος του πληθυσμού που πρέπει να καλυφθεί
• Τον αριθμό εμβολίων που επιλέγει να παραγγείλει κάθε κράτος
• Τη δυνατότητα παραγωγής εμβολίων από κάθε εταιρεία
• Τον αριθμό των εμβολίων που θα εγκριθούν και το χρονοδιάγραμμα έγκρισης και διάθεσης
• Διαδικαστικά και λογιστικά θέματα, όπως δυνατότητα μεταφοράς και φύλαξης
• Το σχέδιο και το χρονοδιάγραμμα εμβολιασμού από κάθε κράτος

Οι ανάγκες σε εμβόλια SARS-CoV-2 είναι τεράστιες και δεν αναμένεται ότι θα καλυφθεί όλος ο πληθυσμός του πλανήτη μέσα στο 2021. Δυστυχώς, τα φτωχότερα κράτη βρίσκονται σε δυσμενέστερη κατάσταση. Όσον αφορά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κάθε κράτος της Ευρώπης έχει προχωρήσει σε προσυμφωνίες με τις διάφορες εταιρείες, αναλόγως και του αριθμού εμβολίων που θα ζητήσει. Για παράδειγμα η Κυπριακή Δημοκρατία έχει σκοπό να εξασφαλίσει εμβόλια για όλο τον πληθυσμό της. Η πραγματικότητα είναι όμως ότι δεν θα καταφθάσουν όλες οι δόσεις των εμβολίων ταυτόχρονα, αλλά σε παρτίδες μέχρι τουλάχιστον την άνοιξη, ενώ θα διαδραματίσει ρόλο και ποια εμβόλια θα εγκριθούν για χρήση. Για παράδειγμα, αν εγκριθούν εμβόλια από πολλές διαφορετικές εταιρείες, αυξάνεται η πιθανότητα να καλυφθεί μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.

Πέραν αυτού, το πώς και αν θα επιτευχθεί ανοσία σε επίπεδο πληθυσμού εξαρτάται από το επίπεδο αποτελεσματικότητας του εμβολίου. Ως εκ τούτου, το ποσοστό του πληθυσμού που θα χρειαστεί να εμβολιασθεί διαφέρει αναλόγως των ιδιοτήτων του εμβολίου.

Θεωρία 3: Τα εμβόλια παρασκευάστηκαν πολύ γρήγορα άρα κάτι ύποπτο συμβαίνει

Αυτό δεν ισχύει για πολλούς λόγους:

• Υπήρχε ήδη τεράστια εμπειρία, τεχνογνωσία και υποδομή, από την εποχή της επιδημίας με SARS, όταν είχε ξεκινήσει η παρασκευή εμβολίου αλλά δεν διατέθηκε καθώς η συγκεκριμένη επιδημία περιορίστηκε. Ο ιός SARS-CoV-2 που ευθύνεται για τη νόσο COVID-19 έχει υψηλό ποσοστό γονιδιακής ομοιότητας με τον ιό SARS, άρα το υπόβαθρο γνώσης προϋπήρχε.
• Τα εμβόλια που θα κυκλοφορήσουν βασίζονται σε τεχνολογία γνωστή από δεκαετιών, η οποία έχει δοκιμασθεί πολλαπλώς, είτε σε εμβόλια είτε σε φάρμακα.
• Η κρίση δημόσιας υγείας που δημιούργησε η πανδημία, οδήγησε σε μία τεράστια και άνευ προηγουμένου οικονομική και ερευνητική κινητοποίηση προς την παρασκευή εμβολίου ανά το παγκόσμιο.
• Έπαιξε σημαντικό ρόλο ο αριθμός εθελοντών στις κλινικές δοκιμές. Σε κλινικές δοκιμές άλλων εμβολίων όπου λόγω της χαμηλής συχνότητας των νοσημάτων και της λιγότερο άμεσης ανάγκης για ανεύρεση εμβολίου, η επιστράτευση εθελοντών γινόταν με πολύ πιο αργό ρυθμό. Αντίθετα, στις δοκιμές για τα εμβόλια κατά SARS-CoV-2, επιστρατεύθηκε ένας εντυπωσιακά μεγάλος αριθμός εθελοντών από όλο τον κόσμο που αγγίζουν τις εκατοντάδες χιλιάδες. Ακριβώς λόγω της υψηλής συχνότητας του ιού και του μεγάλου αριθμού εθελοντών, οι στόχοι των κλινικών μελετών επιτεύχθηκαν σε μικρότερο χρονικό διάστημα σε σχέση με κλινικές δοκιμές άλλων εμβολίων.

Άρα η ταχεία πορεία των εμβολίων κατά SARS-CoV-2 οφείλεται στην τεράστια οικονομική στήριξη από κυβερνήσεις και βιομηχανία, στην προϋπάρχουσα γνώση και τεχνολογία και στη δύναμη των αριθμών, και σε καμία περίπτωση δεν έχουν παρακαμφθεί κανόνες ασφαλείας, όπως άλλωστε φαίνεται και στα αναλυτικά επιστημονικά δεδομένα που έχουν έως τώρα δημοσιευθεί.

Θεωρία 4: Θα διαλέξω όποιο εμβόλιο θέλω από αυτά που θα φτάσουν στην Κύπρο

Αυτό εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των εμβολίων. Αν για παράδειγμα θα είναι διαθέσιμα εμβόλια από 2 εταιρείες ταυτόχρονα, αυτό ίσως μπορεί να γίνει, όμως σε συνάρτηση με το σχεδιασμό που θα υπάρχει. Με τα έως τώρα διαθέσιμα δεδομένα, οι 2 εταιρείες που μάλλον θα λάβουν πρώτες έγκριση είναι η Pfizer/Biontech και η Moderna. Τα εμβόλια τους δεν φαίνεται να έχουν ιδιαίτερες σημαντικές διαφορές. Σημειώνεται όμως ότι τα αναλυτικά δεδομένα από τις τελευταίες κλινικές δοκιμές δεν είναι ακόμα διαθέσιμα για να μπορέσουμε να αξιολογήσουμε με λεπτομέρεια τις ιδιότητες και διαφορές τους.

Θεωρία 5: Από τις φαρμακοβιομηχανίες όλα γίνονται για τα λεφτά

Σίγουρα οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν κέρδος από την παραγωγή εμβολίων και φαρμάκων, όπως άλλωστε είναι λογικό. Πρέπει όμως να ξεκαθαρισθούν κάποια πράγματα. Η έρευνα και η βιομηχανία για τα εμβόλια αποφέρει πολύ χαμηλότερο κέρδος σε σχέση με τη βιομηχανία των φαρμάκων. Μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο, τις υψηλότερες θέσεις κερδοφορίας στη φαρμακευτική βιομηχανία δεν τις καταλαμβάνουν εμβόλια. Επίσης, το κόστος για έρευνα, παρασκευή, δοκιμή και τελική παραγωγή εμβολίων είναι συχνά ασύμφορο. Περισσότερα από 100 εμβόλια βρίσκονται σε φάση κλινικής ή προκλινικής δοκιμής, ενώ προβλέπεται η έγκριση μόλις 5-6 εμβολίων στο εγγύς μέλλον, το οποίο συνηγορεί υπέρ της μακράς και δύσκολης πορείας που χρειάζεται έως ότου εγκριθεί ένα εμβόλιο.

Στην τελική όμως, τα εμβόλια εξυπηρετούν στην προάσπιση της ατομικής και δημόσιας υγείας, άρα ο λόγος που αποφασίζουμε να κάνουμε ένα εμβόλιο είναι για την προστασία τη δική μας και των ατόμων που βρίσκονται στο περιβάλλον μας και η απόφαση αυτή δεν θα έπρεπε να επηρεάζεται από άλλα κίνητρα ή θεωρίες.

Θεωρία 6: Δε μπορώ να ξέρω σήμερα τις συνέπειες που θα έχει στην υγεία μου το εμβόλιο ύστερα από 10 χρόνια

Σήμερα πλέον υπάρχει τεράστια εμπειρία με τα εμβόλια, τα οποία είναι μέρος της καθημερινής ιατρικής πράξης. Ο εμβολιασμός αντιπροσωπεύει αναμφισβήτητα ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της ιατρικής και της δημόσιας υγείας, έχοντας προλάβει -αποδεδειγμένα- εκατομμύρια θανάτους, ενώ έχει μειώσει και τη νοσηρότητα από νοσήματα τα οποία κάποτε μάστιζαν την ανθρωπότητα, όπως ιλαρά, πολυομυελίτιδα, τέτανος, ηπατίτιδα Β, και άλλα. Επίσης το μοναδικό νόσημα που έχει εξαλειφθεί, η ευλογιά, είναι ακριβώς λόγω του ευρέως εμβολιασμού κατά τη δεκαετία του 1970.

Τα εμβολιαστικά προγράμματα παιδιών και ενηλίκων πλέον περιλαμβάνουν δεκάδες εμβόλια, τα οποία αποδεδειγμένα μειώνουν την πιθανότητα νόσου. Η συντριπτική πλειοψηφία παρενεργειών από ένα εμβόλιο εμφανίζεται τις πρώτες ημέρες μετά τη χορήγηση και είναι αναμενόμενες και ήπιες. Συνολικά, ελάχιστες περιπτώσεις σοβαρών παρενεργειών (της τάξης του 1 στις 100,000 έως 1 στο 1 εκατομμύριο) έχουν συσχετισθεί με εμβόλια, ενώ η συσχέτιση με μακροχρόνιες παρενέργειες αμφισβητείται σοβαρά από τη βιβλιογραφία. Ως εκ τούτου και μιλώντας απλοϊκά, τα εμβόλια είναι φάρμακα και οι όποιες επιφυλάξεις διατηρεί κάποιος/α σε σχέση με μακροχρόνιες συνέπειες από ένα εμβόλιο δεν θα πρέπει να διαφέρουν από τις αντίστοιχες επιφυλάξεις σε σχέση με τη λήψη οποιουδήποτε άλλου φαρμάκου.

* επικεφαλής της επιδημιολογικής ομάδας του Υπουργείου Υγείας, Επίκουρος Καθηγητής Παθολογίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο και Παθολόγος με εξειδίκευση στον Έλεγχο Λοιμώξεων.