Πώς να βοηθήσετε το παιδί να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες

Από Έρμα Μαλεκκίδου Αυγουστή, Εγγεγραμμένη Σχολική Ψυχολόγο

Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι σημαντικές για την ανάπτυξη του παιδιού, τόσο για το χτίσιμο των προσωπικών του σχέσεων, όσο και για την μετέπειτα επαγγελματική του σταδιοδρομία. Με άλλα λόγια, οι κοινωνικές δεξιότητες του παιδιού θα καθορίσουν τόσο την επιτυχία του, όσο και την προσαρμογή του στην ενήλικη ζωή.

Οι κοινωνικές δεξιότητες είναι οι βασικές συμπεριφορές και τα εργαλεία που απαιτούνται για την συμβίωση με άλλους ανθρώπους. Οι κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν ένα σύνολο δεξιοτήτων το οποίο περιλαμβάνει:

• Την ικανότητα της επικοινωνίας
• Την ικανότητα της έκφρασης άποψης, αλλά και της αρμονικής αλληλεπίδρασης χωρίς προστριβές
• Την έκφραση ενδιαφέροντος προς τους άλλους
• Την προσφορά και την αποδοχή
• Την αποτελεσματική επικοινωνία
• Την εκδήλωση προσοχής και συμπάθειας και
• Τη δήλωση των αναγκών, αλλά και των δικαιωμάτων με τους κατάλληλους τρόπους

Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να βελτιώσει τις κοινωνικές του δεξιότητες. Σε γενικές γραμμές μπορείτε να:

• εκτιμήσετε και να αξιοποιήσετε τις κοινωνικές του δεξιότητες
• του δείξετε την αγάπη σας, ακόμα κι αν αυτό σας δυσκολεύει
• το ενθαρρύνετε να είναι χρήσιμο και να του αναθέσετε υποχρεώσεις, όπως η τακτοποίηση του δωματίου του ή το πλύσιμο των πιάτων
• θέσετε πρώτοι εσείς το καλό παράδειγμα
• μειώσετε τον ανταγωνισμό μεταξύ των παιδιών σας και άλλων συνομήλικων, και τέλος
• το αγαπήσετε με μοναδικό τρόπο

Παρόλο που το κάθε παιδί μαθαίνει με διαφορετικούς ρυθμούς κάτι καινούριο, εντούτοις υπάρχουν και κάποια χρονοδιαγράμματα, τα οποία καθοδηγούν τους γονείς να βοηθήσουν το παιδί τους να αναπτύξει κοινωνική ευαισθητοποίηση, ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα στην οποία βρίσκεται.

Βρέφη 2 έως 18 μηνών:

Στα βρέφη αρέσει να είναι με άλλους ανθρώπους και είναι ήδη κοινωνικά. Πρέπει να εισπράξουν εντούτοις πολλή αγάπη για να είναι ικανά να την προσφέρουν αργότερα. Συνήθως πλησιάζουν οτιδήποτε είναι στο οπτικό τους πεδίο, διότι δεν κατανοούν την έννοια του να κατέχω κάτι, να είμαι ο ιδιοκτήτης. Εκφράζονται με χειρονομίες, εκφράσεις προσώπου, αλλά και κλάματα, αφού αυτός είναι ο τρόπος επικοινωνίας τους. Παρόλο που μπορεί να φοβούνται τους αγνώστους, αλληλεπιδρούν άνετα και χαμογελούν με τα οικεία πρόσωπα. Δεν είναι ικανά να καταλάβουν ότι δεν σκέφτονται και δεν αισθάνονται όλοι οι υπόλοιποι με τον τρόπο που σκέφτοναι και αισθάνονται τα ίδια.

Τα βρέφη έως 2 μηνών αρχίζουν να χαμογελάνε και κοιτάνε απευθείας το άτομο που είναι απέναντι τους, ενώ από την άλλη τα βρέφη έως 4 μηνών χαμογελάνε και παίζουν αυθόρμητα.

Τα βρέφη έως 6 μηνών μπορούν να ανταποκριθούν στα συναισθήματα σας κλαίγοντας, χαμογελώντας ή γελώντας, ενώ από την άλλη, τα βρέφη έως 9 μηνών αρχίζουν να επιδεικνύουν το άγχος στην παρουσία ενός ξένου.

Τα βρέφη έως 12 μηνών αλληλεπιδρούν πιο εύκολα, όπως για παράδειγμα κάνοντας κάποιο συγκεκριμένο ήχο για να κερδίσουν ή να προσελκύσουν την προσοχή σας.

Κάποιοι τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν για περαιτέρω ανάπτυξη των κοινωνικών τους δεξιοτήτων είναι οι εξής:

• Δώστε τους πολλή προσοχή και αγάπη.
• Μην διστάσετε να απαντήσετε στις ομιλίες (φωνούλες) των μωρών σας και μιλάτε τους με κάθε ευκαιρία. Μιλώντας και παίζοντας μαζί τους, τα ενθαρρύνετε να είναι φιλικά.
• Όταν συμπεριφέρεστε στα μωρά με τρυφερότητα και ανταποκρίνεστε στα συναισθήματά τους, τους διδάσκετε την συμπάθεια.

Νήπια και μικρά παιδιά

18 μηνών – 2 ετών:

Παρόλο που οι πρώτες προσπάθειες των παιδιών για προσέγγιση δεν είναι πάντα πετυχημένες, συνεχίζουν να προσπαθούν. Έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά μεταξύ 18 μηνών έως 2 ετών, έχουν περισσότερα νευρικά ξεσπάσματα και γίνονται πιο προκλητικά. Ο λόγος είναι διότι προσπαθούν να ανεξαρτητοποιηθούν, αλλά και να επικοινωνήσουν. Στην ηλικία αυτή, ξεκινούν τα απλά παιχνίδια προσποίησης στα οποία μιμούνται τους ενήλικες, καθώς και άλλα παιδιά. Τέλος, αν και ενδιαφέρονται να έχουν άλλα παιδιά γύρω τους, προτιμούν να παίζουν μόνα τους.

2 μέχρι 4 ετών:

Τα παιδιά μεταξύ της ηλικίας των 3 με 4 ετών ενδιαφέρονται για το παιχνίδι προσποίησης, είναι αυθόρμητα, ευγενικά, αλλά και στοργικά. Υπάρχει η πιθανότητα να έχουν ακόμα κάποια ξεσπάσματα, για παράδειγμα λόγω των αλλαγών στην ρουτίνα τους ή όταν δεν παίρνουν εκείνο που θέλουν. Είναι η περίοδος όμως όπου αρχίζουν να παίζουν με άλλα παιδιά κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απομακρύνονται πιο εύκολα από τους γονείς, αλλά και να εκφράζουν ένα ευρύτερο φάσμα συναισθημάτων.

Εσείς θα μπορούσατε να δείξετε στα παιδιά σας πώς να μοιράζονται με άλλα παιδιά, για παράδειγμα τα παιγνίδια τους, αλλά και να τα βοηθήσετε να προστατέψουν αυτό που τους ανήκει, και αντί να έχουν σωματική επαφή (π.χ. να σπρώχνουν), να τα παροτρύνετε να χρησιμοποιήσουν λέξεις για να εκφράσουν αυτό που θέλουν. Να τους δίνετε οδηγίες με χρήση απλού και άμεσου λόγου. Να προσκαλέσετε στο σπίτι σας κάποια παιδιά για να παίξουν ομαδικά παιχνίδια και τέλος θα μπορούσατε να διδάξετε στα παιδιά σας απλούς κανόνες και ρουτίνες, όπως για παράδειγμα να αγγίζουν άλλους απαλά και να τα επιβραβεύετε όταν ακολουθούν τους κανόνες.

Παιδιά του δημοτικού

5 – 6 ετών:

Τα παιδιά μεταξύ 5 με 6 ετών απολαμβάνουν να παίζουν με άλλα παιδιά και είναι πιο ομιλητικά, αλλά και ανεξάρτητα. Αρχίζουν να αντιλαμβάνονται το αίσθημα της ντροπής και της αμηχανίας. Δοκιμάζουν τα όρια τους και των άλλων γύρω τους και είναι πρόθυμα όχι μόνο να βοηθήσουν, αλλά και να ευχαριστήσουν κάποιον.

Όσον αφορά τα παιδιά ηλικίας μεταξύ 7 και 8 ετών, φαίνεται ότι είναι πιο ενημέρα σχετικά με τις αντιλήψεις άλλων ανθρώπων, προσπαθούν να εκφράσουν συναισθήματα με λέξεις, κάτι που ίσως οδηγήσει σε επιθετικότητα όταν είναι αναστατωμένα, και τέλος ίσως να παραπονεθούν για φιλίες και για αντιδράσεις άλλων παιδιών.

7 – 8 ετών:

Τα πιο μεγάλα παιδιά του δημοτικού, έχει παρατηρηθεί ότι επιλέγουν να είναι σε ομάδα με λιγότερους συνομήλικους. Είναι περίεργα, κάποτε εκφράζονται με αγένεια, εγωισμό, ενώ άλλες φορές είναι πιο διαλλακτικά και στοργικά. Τέλος, μερικές φορές αρχίζουν να απομακρύνονται από τις οικογενειακές δραστηριότητες και συζητήσεις ως μία προσπάθεια για να αναπτύξουν την δική τους ταυτότητα.

Σε αυτές τις ηλικίες, για να βοηθήσετε τα παιδιά να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, μπορείτε να τα καθοδηγήσετε να ενισχύσουν τις ικανότητες για ποιοτική επικοινωνία, ανάληψη προσωπικής υπευθυνότητας, αυτοεπίγνωση, αυτοαποδοχή, ετεροαποδοχή και ενσυναίσθηση. Πιο συγκεκριμένα, να συμβάλετε ώστε να μάθουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με διάφορους τρόπους, αλλά και με τρόπο κοινωνικά αποδεκτό, και επίσης να αναπτύξουν πνεύμα συνεργασίας.

Παιδιά Γυμνασίου και Λυκείου

11 – 15 ετών:

Τα παιδιά μεταξύ 11 μέχρι 15 ετών είναι ξεκάθαρο ότι αρχίζουν να σκέφτονται πιο λογικά, αξιολογούν περισσότερο τις γνώμες όχι μόνο των ξένων, αλλά και των οικείων προσώπων, και σε μια προσπάθειά τους να δουν πού ανήκουν ίσως να δοκιμάσουν καινούριες ιδέες, αλλά και διάφορες συμπεριφορές.

16 – 18 ετών:

Αναφορικά με τα μεγαλύτερα παιδιά ηλικίας μεταξύ 16 με 18 ετών, αξίζει να αναφερθεί ότι πασχίζουν να είναι ανεξάρτητα και ίσως να απομακρυνθούν συναισθηματικά από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Είναι η περίοδος που αρχίζουν να ανακαλύπτουν τις δικές τους αδυναμίες, αλλά και δυνάμεις, οι οποίες μπορούν να τους κάνουν να είναι ιδιότροποι και παρορμητικοί.

Για να συμβάλετε στην διαρκή ανάπτυξη και καλλιέργεια των κοινωνικών τους δεξιοτήτων, θα πρέπει να τα βοηθήσετε στον έλεγχο των αρνητικών τους συναισθημάτων, όπως επίσης και στο να βρίσκουν εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης των αρνητικών τους συναισθημάτων. Να συμβάλετε ώστε να συνδέουν τα συναισθήματά τους με γεγονότα και καταστάσεις της καθημερινής ζωής και να επιδιώκουν να βρίσκουν λύσεις. Τέλος, θα μπορούσατε να τα βοηθήσετε να αναπτύξουν ενσυναίσθηση, έτσι ώστε να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων, να συμπάσχουν με αυτούς και να βοηθούν όταν και όπως μπορούν, ώστε να κατανοήσουν ότι ο καθένας είναι διαφορετικός και κατά συνέπεια αντιδρά και αισθάνεται  διαφορετικά στις διάφορες καταστάσεις.

Κανείς δεν είπε ότι η διδαχή των κοινωνικών δεξιοτήτων είναι εύκολη υπόθεση.

Θα πρέπει να θυμάστε ότι η εκμάθηση νέων δεξιοτήτων θέλει χρόνο και εξάσκηση, όπως επίσης και ότι το κάθε παιδί μαθαίνει με διαφορετικούς ρυθμούς κάτι καινούριο.

Αυτό που μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά, όχι μόνο να βελτιώσουν, αλλά και να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, είναι η δημιουργική διάθεση των γονιών μέσα σε πνεύμα συνεργασίας.

• Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στην ιστοσελίδα www.familyplan.com.cy