Ατοπικό έκζεμα

Όπως και οι υπόλοιπες ατοπίες, το ατοπικό έκζεμα χαρακτηρίζεται από περιοδικές υφέσεις και εξάρσεις (υποτροπές). Το ατοπικό έκζεμα πλήττει το 20% περίπου του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών σε κάποιο στάδιο της ζωής τους. Το 80% των ασθενών με ατοπικό έκζεμα είναι βρέφη και παιδιά κάτω των 5 χρονών. Στο 30% από αυτά διαρκεί μέχρι την ηλικία 7-12 ετών και αποκαλείται συνήθως οξύ ατοπικό έκζεμα αποτελεί δε την συχνότερη μορφή του. Αντιθέτως το χρόνιο ατοπικό έκζεμα, είτε υποχωρεί μετά την ενηλικίωση, είτε εγκαθίσταται και συνοδεύει τους (ασθενείς στο υπόλοιπο της ζωής τους, αυτό όμως είναι μια σπάνια κατάσταση.

Υπολογίζεται ότι το 10-15% των παιδιών κάτω των 5 ετών πάσχει από ατοπικό έκζεμα. Είναι δε συχνότερο στα κορίτσια.

Τα τελευταία 30 χρόνια το ατοπικό έκζεμα παρουσιάζει ιδιαίτερα ανησυχητική αυξητική τάση στις ανεπτυγμένες χώρες. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση των αλλεργιογόνων, λόγω της αλλαγής του ζωής (αύξηση ατμοσφαιρικής ρύπανσης, το κάπνισμα, κακές διατροφικές συνήθειες των παιδιών κ.λ.π).

Προδιαθεσικοί παράγοντες.

Οι προδιαθεσικοί παράγοντες είναι κυρίως γενετικοί και σε μικρότερο βαθμό περιβαλλοντικοί. Η γενετική προδιάθεση δικαιολογείται από το γεγονός ότι τα πιο πολλά παιδιά με ατοπικό έκζεμα έχουν γονείς (τον ένα ή και τους δύο) με ιστορικό ατοπικού εκζέματος. Αυτό δεν σημαίνει ότι γονείς με ιστορικό ατοπικού εκζέματος θα αποκτήσουν απαραίτητα παιδί με ατοπικό έκζεμα, αλλά ούτε ότι τα παιδιά με γονείς χωρίς ιστορικό δεν θα εκδηλώσουν ποτέ ατοπικό έκζεμα. Όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς παράγοντες, αυτοί παίζουν κάποτε ρόλο ενεργοποιητή σε άτομα με γενετική προδιάθεση ώστε να εκδηλώσουν ατοπικό έκζεμα. χωρίς όμως να είναι πάντοτε απαραίτητοι για την εκδήλωση του ατοπικού εκζέματος. Οι παράγοντες αυτοί κάποτε επιδεινώνουν το ατοπικό έκζεμα εφόσον έχει ήδη εκδηλωθεί.

Τέτοιοι παράγοντες είναι αλλεργιογόνα όπως τα απορρυπαντικά και τα σαπούνια, το «άκαρι», οι ατμοσφαιρικοί ρύποι, μερικές τροφές, διάφορα φάρμακα, τα μάλλινα υλικά, οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού, η απότομη εναλλαγή κρύου και ζέστης και η ψυχολογική υπερένταση.

Συμπτώματα-Επιπλοκές:

Είναι στην αρχή ξηροδερμία που επιδεινώνεται σταδιακά και προστίθεται κνησμός, ερυθρότητα, οίδημα και στο τέλος εξάνθημα (φυσαλίδες μικρές χωρίς υγρό ή μεγαλύτερες με υγρό). Όλα αυτά προκαλούν έντονο πόνο και ανάγκη για κνησμό. Αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα με φαρμακευτική αγωγή, ο κνησμός οδηγεί σε εκδορές και σκάσιμο του δέρματος, αλλά και των φυσαλίδων. Στο στάδιο αυτό προστίθεται και ο κίνδυνος για δευτερογενείς μολύνσεις. Οι δευτερογενείς λοιμώξεις του δέρματος είναι συχνή επιπλοκή. Ευθύνονται συνήθως ο β-αιμολυτικός στρε¬πτόκοκκος της ομάδας Α και ο σταφυλόκοκκος και σπανιότερα ο ιός του απλού έρπητα και οι μύκητες. Υποψία για δευτεροπαθή μικροβιακή λοίμωξη εγείρεται όταν το έκζεμα επιμένει και ορορροεί. Στο χρόνιο ατοπικό έκζεμα ή στο οξύ ατοπικό έκζεμα που δεν αντιμετωπίζεται σωστά ή έγκαιρα προκαλείται τελικά λειχηνοποίηση του δέρματος (δηλ. πάχυνση και σκλήρυνση του) που μπορεί να είναι μια μη αναστρέψιμη δερματική βλάβη.

Άλλες επιπτώσεις του ατοπικού εκζέματος

Ο κνησμός αποτελεί το πιο ενοχλητικό, δυσάρεστο και στρεσογόνο σύμπτωμα του ατοπικού εκζέματος γιατί εκτός των προαναφερομένων οδηγεί σε σοβαρές διαταραχές ύπνου, σε βαθμό που προκαλεί έντονα σωματικά, κοινωνικά και ψυχοκοινωνικά προβλήματα τόσο στο παιδί όσο και στην οικογένεια του. Λόγω του έντονου κνησμού κατά την διάρκεια της νύχτας, το παιδί δεν κοιμάται ικανοποιητικά ή καθόλου, νιώθει κόπωση, νευρικότητα και αδυναμία συγκέντρωσης στο σχολείο, με αποτέλεσμα την μείωση της απόδοσης και των σωματικών του δραστηριοτήτων. Έτσι οι γονείς και η υπόλοιπη οικογένεια οδηγούνται αναπόφευκτα σε έντονο στρες και αναστάτωση. Οι έφηβοι και οι ενήλικες με ατοπικό έκζεμα στο πρόσωπο νιώθουν έντονη συναισθηματική φόρτιση (κυρίως οι γυναίκες) με συνέπεια την διατάραξη της προσωπικής, κοινωνικής και επαγγελματικής τους ζωής.

Κλινική εικόνα:

Διακρίνονται τρεις μορφές της νόσου, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και την κατανομή των βλαβών.

α) Βρεφονηπιακή ατοπική δερματίτιδα: Εκδηλώνεται στους 2-4 πρώτους μήνες της ζωής. Χαρακτηρίζεται από ερύθημα και βλατίδες που συχνά συρρέουν και σχηματίζουν πλάκες οι οποίες ορορροούν. Ο κνησμός είναι έντονος. Αρχικά εντοπίζεται στις παρειές, το μέτωπο, το τριχωτό της κεφαλής (βλ. εικόνα) και στη συνέχεια επεκτείνεται στον κορμό και τις εκτατικές επιφάνειες των άκρων. Συνήθως υποχωρεί το 2ο-3ο χρόνο της ζωής.

β) Παιδική ατοπική δερματίτιδα: Αφορά παιδιά ηλικίας 4-10 χρό¬νων. Οι δερματικές βλάβες είναι συνήθως ξηρές, με τάση λειχηνοποίησης. Εντοπίζονται κυρίως στις καμπτικές επιφάνειες των άκρων. Σπάνια προσβάλλονται οι εκτατικές επιφάνειες και τότε η πρόγνωση είναι χει-ρότερη. Ο κνησμός είναι έντονος.

γ) Ατοπική δερματίτιδα των εφήβων και των ενηλίκων: Δεν διαφέρει από την παιδική ατοπική δερματίτιδα. Στις βλάβες υπερισχύει η λειχηνοποίηση του δέρματος. Εντοπίζονται κυρίως στις καμπτικές επιφάνειες των άκρων, το λαιμό, το πρόσωπο και τη ραχιαία επιφάνεια των άκρων χεριών και ποδιών.

Διάγνωση:

Για να τεθεί η διάγνωση πρέπει να υπάρχει απαραίτητα κνησμός, που να συνδυάζεται με τρία τουλάχιστον από τα ακόλουθα κριτήρια: 1) ατομικό ιστορικό δερματίτιδας, 2) ατομικό ιστορικό διάχυτης ξηροδερμίας, 3) ατομικό ιστορικό ατοπίας ή σε παιδιά μικρότερα των 4 χρόνων ιστορικό ατοπίας σε πρώτου βαθμού συγγενείς, 4) παρουσία κατά την εξέταση δερματίτιδας καμπτικών επιφανειών και 5) έναρξη της δερματίτιδας πριν από το δεύτερο χρόνο της ζωής.

Πρακτικές συμβουλές:

Το ζεστό νερό προκαλεί υπεραιμία και επιδεινώνει τη δερματίτιδα, Γι’ αυτό είναι καλύτερα το νερό του μπάνιου να έχει τη θερμοκρασία του σώματος (1). Επειδή το νερό προκαλεί ξηρότητα στο δέρμα, συνιστάται η προσθήκη στο νερό του μπάνιου υδρόφιλου λαδιού (2) και η χρήση ελαιώδους σαπουνιού. Τα αφρόλουτρα αντενδείκνυνται (3). Το δέρμα πρέπει να διατηρείται μαλακό με συχνή επάλειψη μαλακτικών κρεμών και αλοιφών (4). Τα νύχια πρέπει να κόβονται συχνά (5). Πολλές ουσίες του περιβάλλοντος δρουν ερεθιστικά στο δέρμα των ατοπικών αρρώστων. Τα μάλλινα ρούχα πρέπει να αποφεύγονται και να προτιμούνται τα βαμβακερά (6). Το ίδιο ισχύει και για τα κλινοοκεπάσματα. Επίσης πρέπει να αποφεύγεται η επαφή με οικιακή σκόνη, τρίχες ζώων, πούπουλα και γύρη λουλουδιών (7). Το δωμάτιο του παιδιού πρέπει να είναι λιτό (8), χωρίς μικροαντικείμενα, βιβλία, χνουδωτά παιχνίδια και χαλιά, να καθαρίζεται τουλάχιστον δύο φορές τη μέρα με ηλεκτρική σκούπα και να αερίζεται καλά. Περιορισμοί στη δίαιτα δεν έχουν θεραπευτική αξία (9), εκτός αν παρατηρηθεί επαναληπτικά ότι επιδεινώνεται η δερματοπάθεια μετά από χορήγηση συγκεκριμένης τροφής. Τροφές που περιέχουν συντηρητικά και χρωστικές πρέπει να αποφεύγονται (10). Το ατοπικό έκζεμα κατά κανόνα υποχωρεί το καλοκαίρι. Τέλος, πρέπει όσο είναι δυνατόν να αποφεύγεται η ψυχολογική επιβάρυνση (11), που μπορεί να προκαλέσει έξαρση της ατοπικής δερματίτιδας.

Θεραπευτική αντιμετώπιση:

Η σωστή αντιμετώπιση της πάθησης αυτής είναι σημαντική γιατί το ατοπικό έκζεμα αποτελεί μια ενοχλητική και στρεσογόνο δερματοπάθεια, που στις φάσεις των εξάρσεων χαρακτηρίζεται από έντονα και οδυνηρά συμπτώματα ιδίως όταν αυτά δεν αντιμετωπισθούν έγκαιρα με φαρμακευτική αγωγή. Αν δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής όχι μόνον των πασχόντων παιδιών αλλά και των οικογενειών τους.

Η κλασσική μέχρι σήμερα θεραπευτική αντιμετώπιση του ατοπικού εκζέματος περιλαμβάνει τη χορήγηση από του στόματος αντιισταμινικών για αντιμετώπιση του κνησμού και τοπικά χρήση ενυδατικών και κορτιζονούχων κρεμών ή αλοιφών.

Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται επίσης με καλά αποτελέσματα τοπικά ανοσοκατασταλτικά που ανήκουν στις ασκομυκίνες (pimecrolimus και tacrolimus).