Αϋπνία στα παιδιά

Από τον έκτο με έβδομο μήνα, όλα τα παιδιά θα πρέπει να είναι ικανά να:

• ξαπλώνουν χωρίς κλάματα αλλά με χαρά.
• αποκοιμιούνται μόνα τους.
• κοιμούνται έντεκα με δώδεκα ώρες μονορούφι.
• κοιμούνται στην κούνια τους και δίχως φως.

Εκτός κι αν πάσχει από κάποιο οργανικό πρόβλημα ικανό να διαταράξει τον ύπνο του (πχ κολικοί, ναυτία, δυσανεξία στο γάλα, μολύνσεις των ανώτατων αναπνευστικών οδών κτλ), ένα μωρό έξι με εφτά μηνών που δεν πληροί τις τέσσερις προη­γούμενες προϋποθέσεις μπορεί όντως να έχει πρόβλημα αϋ­πνίας.

Οι αιτίες είναι δυο:

• Λανθασμένες συνήθειες (98% των πε­ριπτώσεων).
• Ψυχολογικά προβλήματα (το υπόλοιπο 2%).

Η αϋπνία εξαιτίας μη σωστών συνηθειών είναι, λοιπόν, η πιο συχνή διαταραχή και χαρακτηρίζεται από:

• Δυσκολία του παιδιού να κοιμηθεί μόνο του.
• Συχνά νυχτερινά ξυπνήματα. Συνηθίζουν να ξυπνούν από τρεις μέχρι δεκαπέντε φορές και τους είναι αδύνατον να αποκοι­μηθούν ξανά, αυτόματα και χωρίς βοήθεια.*
• Ύπνο πολύ επιφανειακό. Παρατηρώντας τα, σου δίνουν την εντύπωση ότι συνεχώς «ξαγρυπνούν» και ο παραμικρός θόρυ­βος τα ξυπνάει.
• Λιγότερες ώρες ύπνου από το σύνηθες για την ηλικία τους.

Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο, οι γονείς αρχίζουν να χρησιμο­ποιούν τις τεχνικές που τους φαίνονται πιο λογικές για να κοιμίσουν παιδί τους, όπως το να του δώσουν νερό, να του ανακατέψουν τα μαλλιά, να του χαϊδέψουν την πλάτη… οτιδήποτε ώστε το παιδί ν’ αποκοιμηθεί (όπως έχουμε δει, δεν είναι σπάνιο να τους αποκοιμηθεί μπροστά στην τηλεόραση ή να το κάνουν βόλτα με το αυτοκίνητο αν χρειαστεί). Τίποτα απ’ αυτά δεν αρκεί: ακόμα κι αν πέσει το παιδί στην αγκαλιά του Μορφέα, ύστερα από λίγο θα ξαναξυπνήσει -η ειρήνη διαρκεί το πολύ τρεις ώρες- και το δράμα θ’ αρχίσει πάλι.

Δε θα επιμείνουμε περισσότερο σ’ αυτό το σημείο, γιατί, αν έχετε φτάσει ως εδώ, δεν έχετε φτάσει τυχαία, αλλά θα υπάρχει κάποιος λόγος. Από τούτη τη στιγμή, λοιπόν, αυτό που πρόκειται να κάνουμε είναι να θέσουμε σε πρακτική εφαρμογή όλα όσα έχου­με μάθει μέχρι τώρα. Ωστόσο, πριν αρχίσουμε, θα πρέπει να έχετε υπόψη σας ότι, για να αποφέρει η τεχνική αυτή αποτελέ­σματα, θα χρειαστεί να κάνετε μόνο ό,τι σας λέμε και σας εξη­γούμε, δηλαδή, όταν σας έρχεται μια απορία, περιοριστείτε σ’ αυτό που έχετε ήδη διαβάσει και μην κάνετε τίποτα για το οποίο δε σας έχει δοθεί εξήγηση.

Τι προκαλεί την παιδική αϋπνία; → Ελαττωματική απόκτηση της συνήθειας του ύπνου

1. Οι γονείς πρέπει να δείχνουν ήρεμοι και σίγουροι γι’ αυτό που κάνουν και να κάνουν πάντα το ίδιο.Άρα για να κοιμάται καλά κανείς είναι κάτι που μαθαίνεται και πως για να αποκτήσει κάποιος καλή συνή­θεια ύπνου, χρειάζεται να τηρηθούν μια σειρά από προϋποθέσεις:

2. Το παιδί πρέπει να συνδέσει τον ύπνο του με μια σειρά εξωτερικών στοιχείων που θα παραμένουν πλάι του όλη τη νύ­χτα: κούνια, αρκουδάκι κτλ.

Και, καθώς αυτό ακριβώς είναι ό,τι χρειαζόμαστε για να διδάξουμε εκ νέου τη συνήθεια του ύπνου στο παιδί σας, ας ξεχάσουμε λοιπόν το παρελθόν: θα φανταστούμε ότι το πιτσι­ρίκι σας γεννήθηκε σήμερα και θα του συμπεριφερόμαστε όπως σε ένα νεογέννητο, ανεξάρτητα από το αν είναι έξι μη­νών ή ενάμισι έτους ή πέντε χρονών. Μ’ άλλα λόγια, θα ξαναρ­χίσουμε… μόνο που από δω και μπρος η μαμά και ο μπαμπάς ποτέ δε θα αμφιβάλλουν για το πώς να κοιμίσουν το Γιωργάκη. Παρ’ όλο που κάποιες φορές θα μιλάμε για πιπίλες και για κα­ταστάσεις οικείες σε βρέφη, η τεχνική αυτή ισχύει για παιδιά μέχρι και πέντε ετών και, αν αφορά την περίπτωση του δικού σας παιδιού, θα πρέπει να την εφαρμόσετε επακριβώς, αφαι.-ρώντας μόνο τις λεπτομέρειες που έχουν να κάνουν με τα πιο μικρά μωρά.

Όπως τα έχουμε πει, φαίνονται όλα εύκολα, αλλά η αυτοπε­ποίθηση σας οπωσδήποτε θα έχει πιάσει πάτο, καθόλου παρά­ξενο έπειτα από τόσες αποτυχημένες συνταγές. Δεν πειράζει όμως. Από τούτη τη στιγμή και κατά τη διάρκεια όλου του σχε­δίου «επανεκπαίδευσης» θα πρέπει να ενεργείτε λες και οι ιδέες είναι απόλυτα σαφείς μέσα στο μυαλό σας, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τον παιδικό ύπνο (και να μην αμφιβάλλετε και λέτε ότι η «καρδούλα» σας θα σβήσει όταν ακούσετε να κλαίει το παι­δάκι σας). Θυμηθείτε πως το σημαντικό δεν είναι τα λόγια που λέτε στο μωρό σας αλλά η διάθεση που του μεταδίδετε. Αν αυτό που εισπράττει είναι η δική σας σιγουριά, ότι είστε πεπεισμέ­νοι πως τα πράγματα γίνονται έτσι και μόνον έτσι, τότε το παι­δί σας θα μάθει με μεγαλύτερη ευκολία. (Πραγματικά θα έπρεπε να είστε πεπεισμένοι ότι αυτό που κάνετε είναι το σωστό κι ότι θα λειτουργήσει, γιατί η τεχνική αυτή έχει δώσει αποτελέσματα στο 96% των περιπτώσεων που έχει εφαρ­μοστεί. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αποτυχίες προκλήθηκαν σε οικογένειες όπου οι γονείς δεν υπήρξαν ικανοί να διατηρήσουν σταθερή διάθεση και στάση προς το παιδί, είναι σαφές ότι θα μετρήσει πιο πολΰ υπέρ σας το να φανείτε σίγουροι και χαλαροί και να μην καταθέτετε τα όπλα).

Τώρα πρέπει να επιλέξουμε τα εξωτερικά στοιχεία τα οποία θα συνδέσει το μωρό με τον ΰπνο του, χωρίς να ξεχνάμε ότι θα πρέπει να παραμένουν στο πλάι του καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας. Για ν’ αρχίσουμε, θα χρειαστούμε κάποια καινούρια στοιχεία, γιατί το μικρό ήδη γνωρίζει όλα όσα υπάρχουν μέσα στο δωμάτιο του. Κι αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να τα δημιουργήσουμε. Γι’ αυτό, λοιπόν, όσο ο Γιωργάκης θα τρώει το βραδινό του, ο μπαμπάς θα του ζωγραφίζει ένα σχέδιο, αφή­νοντας το παιδί να συμμετάσχει στη χαρά της δημιουργικής δια­δικασίας: «Κοίτα τι κάνω. Θα χρησιμοποιήσω το πορτοκαλί χρώμα. Να το χρωματίσουμε τώρα…». Φυσικά, εάν το παιδί είναι ήδη ικανό, μπορεί να συμμετάσχει μ’ έναν τρόπο πιο ενερ­γό. Είναι αρκετός ένας απλός ήλιος, ωστόσο, αν ο μπαμπάς εί­ναι καλός σχεδιαστής, μπορεί να το κάνει λίγο πιο περίπλοκο -να ζωγραφίσει ένα πουλάκι, ένα δεντράκι-, αλλά πάντα έχο­ντας υπόψη του σε ποιον απευθύνεται.

Η μαμά, από τη μεριά της, μπορεί να του φτιάξει ένα μό-μπιλο. Και δε χρειάζεται να είναι κάτι από κόσμους μακρινούς. Αρκεί μια απλή κλωστή απ’ όπου θα κρέμεται μια μικρή μπα-λίτσα από τσαλακωμένο αλουμινόχαρτο. Και, αν το μωρό δεν είναι τόσο μικρό για να δεχτεί τέτοιο κελεπούρι, ποιος γονιός δεν ξέρει να σχεδιάσει και να κόψει ένα αεροπλάνο, ένα καρά­βι, μία κούκλα; Δεν είναι απαραίτητο να φτιαχτεί ένα έργο τέ­χνης, το σημαντικό είναι το παιδί να έχει κάτι καινούριο στο δωμάτιο του, κάτι που δεν το είχε ποτέ πριν.

Στο προηγούμενο κεφάλαιο εξηγήσαμε τη σπουδαιότητα του να δημιουργηθεί μια ιεροτελεστία γύρω από την πράξη της κατάκλισης.

Για την επανεκπαίδευση του παιδιού σας, θα ακολουθήσου­με ακριβώς τα ίδια βήματα: πρώτα ένα χαλαρωτικό μπάνιο, έπειτα το βραδινό, κατόπιν για πέντε με δέκα λεπτά θα κάνετε κάτι ευχάριστο μαζί (ένα νανούρισμα, ένα ήρεμο παιχνίδι, ένα παραμύθι) και στο τέλος θα του πείτε καληνύχτα και θα βγείτε από το δωμάτιο του όσο το παιδί θα είναι ακόμα ξύπνιο.

Πιστεύοντας ότι το θέμα της ρουτίνας έχει ήδη καταστεί σαφές (σελίδες 49-50), τώρα σας οφείλουμε μια προειδοποίη­ση ως προς την ώρα του βραδινού: για να ξαναρυθμίσετε το ρολόι του παιδιού σας και, συνεπώς, να του διδάξετε εκ νέου τη συνήθεια του ύπνου, είναι σημαντικό να καθιερώσετε ωράριο φαγητού. Θα πρέπει, δηλαδή, να παίρνει το πρωινό του στις οχτώ το πρωί, το μεσημεριανό του στις δώδεκα το μεσημέρι, το απογευματινό του στις τέσσερις το απόγευμα και το .βραδινό του στις οχτώ το βράδυ. Η επιλογή αυτού του οοραρίου, στο οποίο θα πρέπει να είμαστε αρκετά σταθεροί, έχει να κάνει με το ότι ο εγκέφαλος των παιδιών είναι προετοιμασμένος να αναπαύε­ται στις οχτώ με οχτώμισι το βράδυ, επειδή ο ύπνος εμφανίζε­ται με μεγαλύτερη ευκολία την ώρα αυτή. Το καλοκαίρι, με την αλλαγή της ώρας, θα πρέπει να βάζουμε το παιδί για ύπνο στις οχτώμισι με εννέα το βράδυ.

Ας φανταστούμε, λοιπόν, ότι η ώρα είναι οχτώμισι το βράδυ (20.30) κι ότι ο Γιωργάκης, μετά το μπάνιο και το βραδινό, εί­ναι έτοιμος να πάει να κοιμηθεί. Ο μπαμπάς και η μαμά μπαίνουν στο δωμάτιο με τον μικρό και μοιράζονται μαζί του μερι­κά λεπτά (αν είναι δυνατόν, να το κάνετε στο σαλόνι ή σε άλλο μέρος που να μην είναι το υπνοδωμάτιο του). Μετά απ’ αυτή την ευχάριστη στιγμή, όποιος να ‘ναι από τους δυο εξηγεί στο Γιωρ­γάκη ότι η ζωγραφιά που έφτιαξαν κατά τη διάρκεια του βρα­δινού είναι μια αφίσα και θα την κρεμάσουνε στον τοίχο, όπως και το μόμπιλο. Είναι απολύτως απαραίτητο ο τόνος της φωνής σας να αποπνέει ηρεμία. Αν φανείτε σίγουροι, το παιδί σας, ακό­μα κι αν αργήσει μερικές μέρες, τελικά θα αισθανθεί σίγουρο κι αυτό. (Αν εξαιτίας της δουλειάς φτάνετε αργά στο σπίτι κι υπάρχει κάποια μπέιμπι οίτερ που βάζει το Γιωργάκη για ύπνο κάθε βράδυ, θα είναι εκεί­νη που θα πρε’πει να τον επανεκπαιδεΰσει. Τελικά, δεν έχει σημασία ποιος θα το κάνει αλλά πάντα να το κάνει καλά).

Αν κοιμάται ακόμα με πιπίλα, θα πρέπει να του αγοράσετε κάμποσες, όσες κρίνετε αναγκαίες, και να τις βάλετε στο μέρος που πλαγιάζει. Γιατί; Καθαρή λογική: όταν θα ξυπνήσει στη μέση της νύχτας και θα ψάχνει για την πιπίλα του, θα πρέπει να τη βρει, διαφορετικά, θα σας φωνάξει να του τη δώσετε εσείς και, φυσικά, δεν επιθυμούμε να συμβεί κάτι τέτοιο.

Κατόπιν ένας από τους δυο γονείς διαλέγει έν’ αρκουδάκι απ’ αυτά που ήδη έχει το παιδί σας και του δίνει κάποιο όνομα, ας πούμε Μπένι. Το παρουσιάζει στο μωρό και του ανακοινώνει ότι «από σήμερα, ο φίλος σου ο Μπένι θα κοιμάται πάντα μαζί σου». Είναι σημαντικό το αρκουδάκι να το διαλέξουμε εμείς, είναι μέρος της στρατηγικής μας για να του δείξουμε και ν’ απο­δείξουμε τη σιγουριά μας: δεν μπορούμε να επιτρέψουμε να είναι το παιδί αυτό που θα μας πει πώς γίνονται τα πράγματα, είμαστε οι γονείς του κι είμαστε εμείς που του μαθαίνουμε τη συνήθεια του ύπνου. Αν το παιδί σας είναι μεγαλούτσικο, μην υποκύψετε στον πειρασμό να το αφήσετε να διαλέξει εκείνο. Ας έχει την ηλικία που έχει, να θυμάστε ότι για μας γεννήθηκε σήμερα κι ότι θα του συμπεριφερόμαστε σαν να είναι νεογέν­νητο, ανίκανο να κρίνει από μόνο του.

Τα αιτήματα που προβάλλει το παιδί τη στιγμή που το βάζουμε να κοιμηθεί μπορεί να προκαλέσουν επιπλοκές στις συνήθειες του ύπνου. Δεν είναι το παιδί αυτό που θα «λέει» στους γονείς του πώς ή τι χρειάζεται για να κοιμηθεί. Είναι οι γονείς εκείνοι που μαθαίνουν τη συνήθεια του ύπνου στο παιδί τους.

Όπως θα δείτε, όλα τα στοιχεία που έχουμε επιλέξει δεν απαιτούν κάποιον ενήλικο. Θυμηθείτε: στόχος μας είναι ποτέ πια ο μπαμπάς, η μαμά, το μπιμπερό ή κάτι άλλο που θα πρέ­πει να του το αφαιρέσουμε να γίνει στοιχείο που το παιδί θα το συνδέσει με τον ΰπνο του. Όλα όσα έχουμε επιλέξει (η ζωγρα­φιά, το μόμπιλο, το αρκουδάκι και οι πιπίλες) θα είναι εκεί όταν θα ξυπνήσει. Μπορεί στην αρχή ο καημένος ο Μπένι να του προ­καλέσει αηδία, αλλά, όταν θα ξυπνήσει στις τρεις τα ξημερώ­ματα, ο «πιστός» του φίλος θα βρίσκεται εκεί και, παρ’ όλο που δε θα είναι το ίδιο με τη μαμά ή τον μπαμπά, που θα έχουν φύ­γει, ή με το μπιμπερό που θα έχει εξαφανιστεί, θα μένει στο πλευρό του και δε θα το εγκαταλείψει σε καμιά περίσταση.

Ήδη μπορούμε να κάνουμε το επόμενο βήμα. Η ώρα είναι εννιά παρά είκοσι πέντε (20.35) κι η μέρα «η πρώτη από τη ζωή του παιδιού σας». Η αφίσα έχει μπει στη θέση της, το μόμπιλο και οι πιπίλες επίσης, και ο Γιωργάκης κι ο Μπένι έχουν τυπι­κά συστηθεί. Αν δεν το έχουμε κάνει ακόμα, θα πρέπει να βά­λουμε το παιδί να ξαπλώσει. Υπάρχουν δύο δυνατότητες, ανάλογα με το μέρος όπου κοιμάται:

• Κούνια: Το βάζετε στην κούνια και, αν αρνείται να ξαπλώσει, αας αρκεί να το αφήσετε καθιστό. Αν πάει να σηκωθεί, μην το εμποδίσετε. Αφήστε το, απομακρυνθείτε σε απόσταση που να μην επιτρε’πει στο παιδί να σας πιάσει (χωρίς να υπερβάλ­λουμε, φτάνει πάνω κάτω ε’να μέτρο) και ενεργήστε σαν να μη συμβαίνει τίποτα πέραν του συνηθισμένου. Για το παιδί θα συμβαίνει, και πολύ μάλιστα, γι’ αυτό να μην παραξενευ­τείτε αν αρχίσει να κλαίει. Μην ξεχνάτε ότι πρέπει να δείχνετε απόλυτα πεπεισμένοι για ό,τι κάνετε.
• Κρεβάτι: Το παράξενο θα ήταν να ξάπλωνε στο κρεβάτι σαν να μη συνέβαινε τίποτα. Ο Γιωργάκης δεν είναι κανένας χα­ζός και ξέρει πως του δίνετε φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Το κανονικό θα ήταν, με το που θα πάτε να τον βάλετε να κοιμηθεί, να σηκωθεί νευριασμένος και ν’ αρχίσει αμέσως να κλαίει. Μην προσπαθήσετε να τον βάλετε να ξαπλώσει ξανά. Πιάστε τον από το χέρι, καθίστε τον στα γόνατα σας αν θέλε­τε και, προπαντός, διατηρήστε την ηρεμία σας.

Τότε ένας από τους δυο γονείς θα κατευθυνθεί προς το παιδί και θα του πει κάτι, ας πούμε: «Αγάπη μου, ο μπαμπάς και η μαμά θα σου δείξουν πώς να κοιμάσαι μοναχούλης. Από σήμε­ρα θα κοιμάσαι εδώ, στην κούνια σου, με την αφίσα, το μόμπι­λο, τον Μπένι» κι όλα αυτά που θα έχετε διαλέξει, δηλαδή τα πράγματα που θα είναι εκεί γύρω του και που θα παραμείνουν μαζί του όλη τη νύχτα. Η «ομιλία» θα πρέπει να κρατήσει περί­που τριάντα δευτερόλεπτα, κατά τα οποία είναι πιθανόν να χρειαστεί να του αναφέρετε ακόμα και τις κουρτίνες και την περ-πατούρα (το ποδηλατάκι του, αν είναι μεγαλούτσικος). Δεν έχει σημασία. Γιατί, είτε καταλαβαίνει είτε όχι τι ακούει, το πρωταρ­χικό είναι ο τόνος της φωνής σας… κι αυτό, βέβαια, μια κουβέ­ντα είναι, αφού το πιο πιθανό ετούτη τη στιγμή είναι να μυξο-κλαίει ξαπλωμένος για να πετύχει να γίνουν πάλι τα πράγματα όπως γινόντουσαν μέχρι τώρα (όπως γινόντουσαν στο παρελθόν, που για μας δεν υφίσταται πλέον). Καμιά σημασία. Συνεχίστε να του μιλάτε σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Κι ένα κόλπο για να το καταφέρετε είναι να μένετε σταθεροί σ’ αυτό που είπαμε, δη­λαδή συγκεντρωνόμαστε σε κάθε λέξη που προφέρουμε ενώ του εξηγούμε πώς πρόκειται να είναι οι νύχτες του από δω και πέρα.

Τώρα είναι που ο μπαμπάς και η μαμά οφείλουν να δείξουν την αληθινή τους δύναμη. Δεν πρέπει να σκέφτονται το Γιο^ρ-γάκη, που θα σηκώνει τα χεράκια του με όψη λες και πεθαίνει από τη λύπη ή, αν είναι πιο μεγάλος, θα φωνάζει απελπισμένος επειδή θα θέλει να κοιμηθεί στον καναπέ του σαλονιού βλέπο­ντας τη βραδινή ταινία. Το έχουμε ξεκαθαρίσει ότι το παιδί δε θ’ απαρνηθεί εύκολα τα «προνόμια» του. Και είναι λογικό να κλαίει, να φωνάζει, να κάνει εμετό, να κλοτσάει, να λέει «δι­ψάω», «πεινάω», «κακά», «δε σ’ αγαπώ»… οτιδήποτε για να σας καταφέρει να λυγίσετε, αλλά εσείς ούτε καν να συγκινηθείτε, θυμηθείτε: δε θα μας πει το παιδί πώς γίνονται τα πράγματα, εμείς οφείλουμε να του το μάθουμε. Και, αν αυτό σας στοιχίζει, σκεφτείτε ότι το κάνετε για την υγεία του και για την υγεία όλης της οικογένειας κι ότι, αν ακολουθήσετε κατά γράμμα τις οδη­γίες, το πολύ σ’ εφτά μέρες θα κοιμάστε όλοι μονορούφι.

Όταν περάσουν τα τριάντα δευτερόλεπτα, ένας από τους δυο σας θα ξαναβάλει το Γιωργάκη στην κούνια ή στο κρεβάτι, όπως νομίζει πως θα είναι πιο άνετα, αλλά μόνο μια φορά. θα του πάτε πιο κοντά τις πιπίλες, έτσι που να μπορεί να τις φτάνει, και θα του πείτε: «Καληνύχτα, αγάπη μου, θα τα πούμε το πρωί». Επόμενη πράξη, θα κλείσετε το φως και θα βγείτε από το δω­μάτιο, αφήνοντας την πόρτα τέσσερα δάχτυλα ανοιχτή. Αν κα­θίσετε ν’ ακούσετε μουσική ή να δείτε τηλεόραση, μπορείτε να χαμηλώσετε λίγο την ένταση, αλλά χωρίς να μετατρέψετε το σπίτι σε κοιμητήριο, γιατί ο Γιωργάκης είναι αυτός που θα πρέ­πει να προσαρμοστεί σε σας κι όχι εσείς στο Γιωργάκη.

Επιμένουμε, το ίδιο κάνει ό,τι ηλικία και να ‘χει το παιδί σας, για σας είναι ένα νεογέννητο. Η τεχνική της επανεκπαίδευσης είναι ακριβώς η ίδια για παιδιά από έξι μηνών μέχρι και πέντε ετών. Το μοναδικό πράγμα που αλλάζει είναι ότι, όσο πιο μεγά­λο είναι το παιδί, τόσο μεγαλύτερη ικανότητα θα έχει για να χρη­σιμοποιεί δυο «όπλα» πολΰ επικίνδυνα στη μεταξύ σας κόντρα:

• Το λόγο. Με το ρυθμό που μεγαλώνει και αποκτά λεξιλόγιο το παιδί, τα πράγματα περιπλέκονται, μια και είναι ικανό να χει­ριστεί τους γονείς του μέσω του λόγου. Δεν είναι παράξενο που η πλειονότητα των άυπνων παιδιών αρχίζουν να μιλάνε πολύ νωρίς: λίγοι γονείς αντιστέκονται στο να «συντρέξουν» ένα παιδί που φωνάζει «διψάω», «κακά» ή «φοβάμαι», αντι­λαμβανόμενοι ότι το μικρό τους είναι πιο πονηρό κι από την αλεπού κι έχει προσέξει πως, αν λέει κάτι τέτοιο, πετυχαίνει να του δίνουν σημασία (είναι η αρχή της δράσης-απίδρασης, για την οποία θα μιλήσουμε σύντομα). Αν χρειαζόταν, θα μάθαινε να λέει ακόμα και «Ναβουχοδονόσωρ». Πώς να αντι­μετωπίσετε αυτές τις προκλήσεις; Πολύ εύκολα: παύετε να τους δίνετε σημασία. Το παιδί σας είναι ένα νεογέννητο και για σας δεν ξέρει ακόμα να μιλάει.
• Τη φυσική ευκινησία. Θα του επιτρέψει, για παράδειγμα, να πηδήσει από την κούνια ή το κρεβάτι και να βγει από το υπνο­δωμάτιο ψάχνοντας για τον μπαμπά και τη μαμά. Δεν μπο­ρείτε να περάσετε τη νύχτα ξαναγυρνώντας το στην κλίνη του. Λύση; Το ειδικό καγκελάκι, τοποθετημένο στην είσοδο του δωματίου. Έτσι, και αποφεύγετε να κλείσετε την πόρτα, πράγμα που το μικρό θα το τρόμαζε, και η δουλειά η ίδια γίνεται, αφού το παιδί δε θα μπορεί να βγει από το δωμάτιο του. Και το ίδιο κάνει αν σηκωθεί, όπως και το να θελήσει να κοιμηθεί στο πάτωμα! Τα παιδιά δεν είναι χαζά και σπάνια θα κάνουν κάτι τέτοιο, μα, αν αυτό συμβεί, αρκεί απλά, με το που θα το πάρει ο ύπνος, να το βάλουμε στο κρεβάτι του. Το σημαντικό είναι να βρίσκεται στο δωμάτιο του κι όταν θ’ αποκοιμηθεί να το κάνει εκεί και από μόνο του.

Ως εδώ σας έχουμε εξηγήσει την ιστορία από τη δική σας πλευρά. Αλλά τι συμβαίνει με το Γιωργάκη;

Τα παιδιά επικοινωνούν με τους ενηλίκους μέσ’ από την αρχή της δράσης-αντίδρασης. Πραγματοποιούν μια δράση επειδή ελπίζουν να πετύχουν κάποια αντίδραση από μέρους του ενη­λίκου. Για παράδειγμα, αν ένα μωρό έξι ή επτά μηνών το αφή­σουμε στην κούνια του, του ποΰμε καληνύχτα και φύγουμε, εί­ναι πιθανό να τού ‘ρθει να χτυπήσει παλαμάκια ή να τραγουδή­σει «ααα». Και τι αντίδραση θα λάβει σαν απάντηση σ’ αυτή του τη δράση; Όχι πολλά πράγματα. Το πιο πιθανό είναι οι γονείς του να σχολιάσουν μεταξύ τους «Κοίτα τι γλύκα που είναι» και να μην κάνουν τίποτε άλλο. Αλλά τι θα συνέβαινε έτσι και φώ­ναζε τρομαχτικά; θα τρέχανε στο δωμάτιο του για να δουν τι θέλει. Ακριβώς η αντίδραση που ζητάει το μωρό. Τι δράση θα κάνει την επόμενη φορά που θα θελήσει «να συμμορφώσει» τον μπαμπά και τη μαμά; Είναι φανερό πως δε θα τραγουδήσει ούτε θα χτυπήσει παλαμάκια, θα προτιμήσει το ροκ, το «heavy metal». Αν ένα μωρό έξι μηνών είναι ικανό να κάνει κάτι τέτοιο, τι θα μπορεί να κάνει στο χρόνο απάνω ή και σε μεγαλύτερη ηλικία, όταν θα ξέρει επιπλέον να μιλά και να κινείται με ορι­σμένη ή με απόλυτη ευκολία;

Έπειτα απ’ όλα αυτά που έχουν ειπωθεί, δε μας μένει η πα­ραμικρή αμφιβολία ότι ο Γιωργάκης είναι ένα έξυπνο άτομο, πολύ έξυπνο, που δεν πρόκειται να λυγίσει με την πρώτη στη θέληση μας για αλλαγή. Αν το παιδί δει ότι το αφήνουν στην κούνια του ή στο κρεβάτι του και δεν του δείχνουν την αλλοτινή τους συμπεριφορά, τι θα κάνει για να ξανακερδίσει τα προνό­μια του; Θα δοκιμάζει ώσπου να βρει αυτό που θα προκαλέσει την αντίδραση που επιθυμεί από τους γονείς του.

Ας γυρίσουμε στη στιγμή όπου ο μπαμπάς ή η μαμά θα του απευθύνει το λογύδριο της καληνύχτας. Είναι πιθανόν, προτού καλά καλά αρχίσει, ο Γιωργάκης ν’ αρπάξει τον Μπένι και να τον στείλει για βρούβες και, ως επόμενη πράξη, να τα βάλει με όλες τις πιπίλες και να τις κάνει να πετάνε στον αέρα. Αν τις μα­ζέψετε, το παιδί θα τις ξαναπετάξει, κι αν τις μαζέψετε πάλι, ξανά θα καταλήξουν στο πάτωμα. Ποιος θα κερδίσει; Το πράγ­μα είναι σαφές, ο Γιωργάκης, γιατί αυτός θα έχει πραγματοποιή­σει τη δράση του κι εσείς θα έχετε τσιμπήσει: θα έχει πετύχει, δηλαδή, να αντιδράσετε, ακριβώς ό,τι ζητούσε.

Τι πρέπει να κάνετε; Ας μπούμε στο θέμα μας: ένας από τους δυο θα μιλήσει με το παιδί κι αυτό θα πετάξει τα πράγμα­τα για να αιχμαλωτίσει την προσοχή σας ενώ θα κλαίει πικρά. Ο «κυβερνητικός εκπρόσωπος» θα συνεχίσει να μιλάει σαν να μη συμβαίνει τίποτα και, με το που θα τελειώσει το λόγο του, θα τα μαζέψει όλα, θα του τα ξαναβάλει στην κούνια σαν να μη σηκώνει από τέτοια πράγματα, θα του πει καληνύχτα και θα κάνει μεταβολή και θα φύγει (αν είστε και οι δυο, θα φύγε­τε και οι δυο). Το πιο πιθανό είναι ο Γιωργάκης να τα ξαναπε­τάξει όλα κάτω, αλλά εσείς πια θα έχετε βγει απ’ το δωμάτιο και δε θα γυρίσετε να του τα μαζέψετε. Ποιος θα έχει κερδίσει λοιπόν;

Το ίδιο ισχύει αν τον βάλουμε στο κρεβάτι του να κοιμηθεί κι εκείνος σηκωθεί κι εμείς τον ξαναβάλουμε. Τι θα κάνει; Θα ξανασηκωθεί. Και μάλλον δε θα θέλατε να περάσετε όλη τη νύχτα έτσι, σωστά; Όμως, ο Γιωργάκης αυτό θα θέλει σίγουρα, επειδή αυτό θα σήμαινε ότι θα ήσασταν μαζί του. Έτσι, λοιπόν, για να μην ηττηθείτε, θα πρέπει να τον βάλετε να ξαπλώσει όπως νομίζετε καλύτερα και κατόπιν θα τον αφήσετε να κάνει ό,τι τρα­βάει η όρεξη του: εμείς ούτε καν σημασία.

Τι άλλα κόλπα θα χρησιμοποιήσει; Εκτός από το να ζητή­σει νερό, να πει «κακά»… κόλπα απ’ αυτά για τα οποία σας έχου­με ήδη μιλήσει, μπορεί να κάνει και εμετό. Μην τρομάξετε, δεν του συμβαίνει τίποτα: τα παιδιά ξέρουν να προκαλούν εμετό με τη μεγαλύτερι,ι ευκολία. Τι θα κάνετε; Μπορείτε να βράζετε από μέσα σας, απ’ έξω όμως να κρατηθείτε απαθείς. Καθαρίστε το ξερατό, αλλάξτε του τα σεντόνια και τις πιτζάμες του αν είναι ανάγκη και συνεχίστε τις «πράξεις» συμφωνά με το «πρόγραμ­μα», σαν να μην έχει συμβεί τίποτα.

ΠΩΣ ΝΑ ΤΟΥ ΔΙΔΑΞΕΤΕ ΕΚ ΝΕΟΥ ΤΗ ΣΥΝΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ

1. Δημιουργήστε μια μικρή ιεροτελεστία γύρω από την πράξη της κα­τάκλισης (τραγουδήστε ένα τραγούδι, αφηγηθείτε κάποιο παρα­μύθι).
2. Δε δημιουργούμε την κατάσταση αυτή για να κοιμηθεί το παιδί αλλά μόνο για να τη συνδέσει με μια ευχάριστη στιγμή πριν αρ­χίσει τον ύπνο του μόνο του.
3. Οι γονείς πρέπει να βγαίνουν από το δωμάτιο πριν αποκοιμηθεί το παιδί.
4. Άμα κλαίει το παιδί, οι γονείς θα πρέπει να μπαίνουν κατά μικρά χρονικά διαστήματα μόνο για να του εμπνέουν εμπιστοσύνη, χω­ρίς να κάνουν τίποτα για ν’ αποκοιμηθεί ή να πάψει το κλάμα, ώσπου το παιδί να το πάρει ο ύπνος από μόνο του.

Προφανώς, η «μεγάλη μάχη» δεν έχει δοθεί παρά μόνο έχει αρχίσει. Το λογικό είναι, ενώ θα εγκαταλείπετε το δωμάτιο, ο Γιωργάκης να υψιόσει την ένταση της σερενάτας του και τα κλάματα του ν’ ακούγονται καθαρά σ’ όλο το σπίτι (μπορεί και στη γειτονιά). Αυτό που σίγουρα δεν μπορούμε να κάνουμε είναι να φύγουμε και ν’ αφήσουμε τον καημένο το Γιωργάκη να κλαίει μέχρι τελικής πτώσεοίς από καθαρή εξάντληση (πράγμα που, χωρίς αμφιβολία, θα σας το έχουν συστήσει λανθασμένα κάποια φορά). Γιατί όχι; Γιατί τον εκπαιδεύουμε, δεν τον τιμωρούμε. Αν σκεφτούμε ότι «θα κουραστεί και θα πέσει πια παραδομέ­νος», αυτό που μεταδίδουμε στο παιδί είναι ότι βρίσκεται σε τιμωρία ή σε εγκατάλειψη. Ωστόσο, δεν μπορούμε να μπούμε στο δωμάτιο του για να τον παρηγορήσουμε πριν να έχει περά­σει κάποιος λογικός χρόνος.Τι άλλο μπορεί να κάνει ο Γιωργάκης; Να κλάψει. Και δε θα κλάψει έτσι απλά, αλλά κοιτάζοντας μας με την πιο λυπημένη όψη που μπορεί να πάρει το πρόσωπο του. Είναι το πιο αποτε­λεσματικό του όπλο και το ξέρει, στο τέλος τέλος, είναι το πρώ­το ιδίωμα μέσω του οποίου έχει γίνει κατανοητός. Και ξέρει πως, όταν κλαίει, κάποιος από τους δυο (μπαμπάς ή μαμά) του απα­ντάει συνήθως πρώτος. Σ’ αυτόν, λοιπόν, θα κατευθύνει το βλέμ­μα του (το κλάμα του), περιμένοντας τον να τσιμπήσει. Χρησι­μοποιεί το κλαψούρισμα σαν μια μορφή δράσης. Όμως οι γο­νείς, τώρα πλέον, έχουν μάθει να ξεχωρίζουν πότε το παιδί τους κλαίει από πόνο και πότε για να πετύχει κάτι. Έτσι, ξέρουν πια ότι ο Γιωργάκης δεν είναι «τόσο σοβαρά», και γι’ αυτό θα πρέ­πει να φάνουν ήρεμοι και να συνεχίσουν την ομιλία τους. Και, με το που θα την τελειώσουν, ακόμα κι αν κλαίει το παιδί, ακό­μα κι αν κλαίνε από μέσα τους κι αυτοί, οφείλουν να φύγουν.

Πόσος; Για αρχή, μόνο ένα λεπτό, που, μόλις περάσει, ένας από τους δυο θα τρέξει στο κάλεσμα του ώστε ο Γιωργάκης να τον δει.

Στόχος μας δεν είναι να σταματήσει, σύτε να ηρεμήσει, ούτε να αποκοιμηθεί: το κάνουμε μόνο για να παρατηρήσει, για να μάθει ότι δεν τον έχουμε εγκαταλείψει. Γι’ αυτό, όποιος θα μπει στο δωμάτιο του θα πρέπει να μείνει σε μια λογική απόσταση από την κούνια (ώστε να μη γαντζωθεί το παιδί από πάνω του) ή, άμα το παιδί έχει κατεβεί, να το ξαναβάλει στην κούνια ή στο κρεβάτι του και να του μιλήσει πάλι, για δέκα δευτερόλεπτα, εξηγώντας του ήρεμα αυτό που ήδη του έχει πει πιο πριν: «Αγά­πη μου, η μαμά και ο μπαμπάς σε αγαπάνε πολύ και σε μαθαί­νουν τώρα πώς να κοιμάσαι. Κι εσύ θα κοιμάσαι εδώ, με τον Μπένι, την αφίσα, τις πιπίλες… Έτσι, ως το πρωί». Μετά απ’ αυτά τα λόγια, αν έχει πετάξει τα πράγματα του, του τα ξανα­βάζετε στην κούνια του ή στο κρεβάτι του και φεύγετε ξανά. Το ίδιο ισχύει αν ο Γιωργάκης φωνάζει, κλαίει ή έχει ξαναφύγει από την κούνια ή το κρεβάτι.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΧΡΟΝΩΝ Λεπτά που πρέπει να περιμένουν οι γονείς πριν μπουν στο δωμάτιο του παιδιού που κλαίε  ΑΝ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΝΑ ΚΛΑΙΕΙ (αναμονή σε λεπτά)  ΗΜΕΡΑ ΠΡΩΤΗΑΝΑΜΟΝΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΜΟΝΗ ΤΡΙΤΗ      ΑΝΑΜΟΝΗ ΔΙΑΔΟΧΙΚΕΣ  ΑΝΑΜΟΝΕΣ 1η 1 3 5 5 2η 3 5 7 7 3η 5 7 9 9 4η 7 9 11 11 5η 9 11 13 13 6η 11 13 15 15 7η 13 15 17 17 Οι χρόνοι αυτοί ισχύουν τόσο όταν το παιδί πηγαίνει για ύπνο πρώτη φορά στις 8.30 το βράδυ όσο και όταν ξυπνάει στη μέση της νύ­χτας. Αυξάνονται προοδευτικά ακολουθώντας τις συμπεριφορικές τεχνικές εξάντλησης ώσπου να κατορθώσουμε να καταλάβει το παιδί ότι κλαίγοντας δεν καταφέρνει τίποτα και να αποκοιμιέται μόνο του. Όπως μπορείτε να επαληθεύσετε, όσο περνούν οι μέρες, οι χρόνοι μακραίνουν.

Και ξανά να υπομένουμε… και να υποφέρουμε. Μα τούτη τη φορά θα περιμένουμε τρία λεπτά. Αν ο χρόνος αυτός περάσει κι ο Γιωργάκης συνεχίζει να κλαίει, ένας από τους δυο θα πρέ­πει να ξαναμπεί στο υπνοδωμάτιο του (μπορείτε να εναλλάσ­σεστε) και να κάνει ακριβώς το ίδιο που έκανε την προηγουμέ­νη φορά. Ο επόμενος χρόνος αναμονής θα είναι πέντε λεπτά, έπειτα από τα οποία θα επαναληφθεί η ίδια σκηνή. Από τη στιγ­μή αυτή, θα πρέπει να περιμένετε πέντε λεπτά από επίσκεψη σε επίσκεψη, μα, αν υποφέρετε κι αυτό σας εμποδίζει να περι­μένετε «τόσο», μπορείτε να το κάνετε κάθε τρία λεπτά.

Είναι πολύ βασικό να μπαίνετε στο δωμάτιο του μικρού ώστε να μην αισθάνεται εγκαταλειμμένος. Κι ούτε να σας περάσει από το μυαλό να τον αφήσετε να περιμένει πάνω από πέντε λεπτά: είναι ο μεγαλύτερος χρόνος που μπορεί να μείνει μόνος του την πρώτη μέρα της «επανεκπαίδευσης» του. Αν το κάνατε, θα ήταν απάνθρωπο: αυτό που πιο πολύ φοβάται το μικρό παι­δί είναι το να μην το θέλουν οι γονείς του και να το εγκαταλεί­πουν και αυτό θα είναι το μήνυμα που θα πάρει αν δεν τηρήσε­τε σωστά τις επισκέψεις σας. Αν, αντιθέτως, πάτε να τον δείτε και του μιλήσετε με στοργή, χωρίς να φωνάζετε ούτε να εκνευρίζεστε μα δείχνοντας μεγάλη ηρεμία, ο Γιωργάκης θα κατα­λάβει τελικά ότι ο μπαμπάς και η μαμά δεν τον έχουν αφήσει μόνο του, ότι τον αγαπάνε πάρα πολύ, μα, όσο πολύ και να κλά­ψει κι όσες σκηνές και να κάνει, εκείνοι δεν πρόκειται να μεί­νουν, αλλά δε συμβαίνει και τίποτα με το να είναι μόνος του την ώρα του ύπνου. Όλα αυτά θα τον ηρεμήσουν, θα του δώσουν το αίσθημα ασφάλειας που τόσο χρειάζεται και, τελικά, θα κατορ­θώσει ν’ αποκοιμηθεί. Μας φαίνεται πως ακούμε ήδη την ερώ­τηση σας: «Πόσο θ’ αργήσει να κοιμηθεί;». Σε μερικά παιδιά παίρνει πιο πολύ απ’ ό,τι σε άλλα να συλλάβουν το μήνυμα, το σύνηθες είναι ν’ αργούν το μάξιμουμ δύο ώρες.

Το θέμα είναι ότι ο Γιωργάκης θα κοιμηθεί, αλλά, όπως εί­ναι ένα ρολόι που ακόμα δεν έχει ρυθμιστεί, έπειτα από μία, δύο ή τρεις ώρες θα ξυπνήσει πάλι. Και τι θα κάνει; θα κλάψει και/ ή θα φωνάξει «διψάω», «πεινάω», «φοβάμαι», για να αναφέρου­με κάποια παραδείγματα. Κι εμείς τι θα πρέπει να κάνουμε; Θα πρέπει να του δείξουμε πάλι πώς να κοιμηθεί, επαναλαμβάνο­ντας όλη τη διαδικασία και σεβόμενοι τον πίνακα των χρόνων. Καθώς είναι η πρώτη μέρα, την πρώτη φορά θα περιμένουμε ένα λεπτό πριν μπούμε στο δωμάτιο του και του βγάλουμε το λο-γύδριό μας: «Αγάπη μου, η μαμά και ο μπαμπάς καταλαβαίνουν ότι είσαι πολύ θυμωμένος επειδή σου δείχνουμε πώς να κοιμη­θείς, αλλά εσύ κοιμάσαι εδώ με το φίλο σου τον Μπένι, την αφίσα… Καληνύχτα, θα τα πούμε το πρωί». Και πάλι έξω. Τη δεύ­τερη φορά να περιμένετε τρία λεπτά προτού να μπείτε και, από την τρίτη και μετά, πέντε λεπτά ώσπου να ξανακοιμηθεί.

Πρέπει να το κάνετε αυτό ανεξάρτητα από το τι ώρα είναι, γιατί το παιδί δεν καταλαβαίνει από ωράρια. Όμως, μεγάλη προσοχή: όταν σας ξυπνήσει στις τρεις, τέσσερις ή πέντε τα χαράματα, το πιο πιθανό είναι να είστε εξουθενωμένοι και, γι αυτό, θα είναι πιο εύκολο να παγιδευτείτε σε οποιοδήποτε από τα κόλπα που θα χρησιμοποιήσει για να σας λυγίσει. Αρκεί έστω και μια φορά να κάνετε αυτό που θα σας ζητήσει το παιδί-νερό, ένα τραγούδι, να του δώσετε το χέρι «μια στιγμή», αγκαλιά…-για να το χάσετε το παιχνίδι: όλα όσα θα έχετε καταφέρει θα γίνουνε καπνός, θα έχετε χάσει το χρόνο σας άδικα, γιατί το παιδί θα αντιληφθεί ότι εκεί κάπου υπάρχει μια χαραμάδα απ’ όπου μπορεί να περνάει, και θα είναι σαν να ξαναρχίζετε. Αν. αντίθετα, ακολουθήσετε χαρτί και καλαμάρι την τεχνική αυτή, θα σας εκπλήξει η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα αυ­τής της μεθόδου.

Πότε το πρόβλημα είναι ψυχολογικό

Στην αρχή αυτού του κεφαλαίου σάς είπαμε ότι μόνο το δύο τοις εκατό των διαταραχών του ύπνου έχει ψυχολογικά αίτια. Στις περιπτώσεις αυτές, η τεχνική που περιγράψαμε δε θα δώσει, αναγκαστικά, αποτελέσματα, αφού η αιτία δεν είναι μια κακώς αποκτηθείσα συνήθεια αλλά κάποιο πρόβλημα συγκινη­σιακού χαρακτήρα. Εν πρώτοις, θα πρέπει να λάβετε υπόψη ότι τα γεγονότα που αλλάζουν την ψυχική κατάσταση των γονέων επηρεάζουν επίσης και τα μικρά, γιατί, αν οι γονείς είναι αγχω­μένοι, τα παιδιά το προσλαμβάνουν και αγχώνονται κι αυτά, πράγμα που σημαίνει ότι οι μεγάλοι δεν μπορούν να τους μετα­δώσουν αρκετή εμπιστοσύνη και ψυχική ηρεμία ώστε να μπο­ρέσουν να κοιμηθούν.

Από την άλλη μεριά, η ανάπτυξη αυτή καθαυτή προκαλεί καινούριες καταστάσεις, που μπορούν να επηρεάσουν πολύ το παιδί, κι αυτό θα μεταφραστεί σε μεγαλύτερο άγχος κατά τη διάρκεια της νύχτας. Γεγονότα όπως η μετακόμιση από το δω­μάτιο των γονιών του στο δικό του. η γέννηση ενός αδερφού, η έναρξη του παιδικού σταθμού, η θέαση βίαιων σκηνών στην τηλεόραση… μπορούν να προκαλέσουν αγωνία στο παιδί σας και αυτό να έχει αντίκτυπο στον ύπνο του.

Στις περιπτώσεις αυτές, η λύση περνά από την εξακρίβωση της αιτίας που προκαλεί το άγχος και την επίλυση της. Κάποιες φορές θα χρειαστεί να δεχτεί το παιδί ψυχιατρική φροντίδα και, αν είναι έτσι, το κανονικό είναι να τη δεχτούν και οι γονείς (χω­ρισμοί, κακομεταχειρίσεις…).

Άρθρο βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο (για περισσότερα ανατρέξτε στο ίδιο το βιβλίο)