Συστηματικές αυτοφλεγμονώδεις νόσοι, διαγνωστική προσέγγιση

Από Ιασονίδη Μιχάλη, παιδίατρο «Ηλιακτίδας», αναπληρωτή καθηγητή Παιδιατρικής Nicosia University

Αυτές οι νόσοι εμφανίζονται συχνότερα στα παιδιά και απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή και παρακολούθηση, λόγω των σοβαρών επιπλοκών που μπορεί να προκαλέσουν κατά την ανάπτυξη ενός παιδιού. Αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης ομάδας αυτοφλεγμονωδών διαταραχών, καθεμία με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και θεραπευτικές προσεγγίσεις. Επίσης αποτελούν σημαντικό μέρος των νόσων που προκαλούν περιοδικά πυρετικά σύνδρομα.

Ποιες είναι οι σημαντικότερες αυτοφλεγνονώδεις νόσοι:

1. Οικογενής Μεσογειακός Πυρετός (FMF)

– Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο MEFV.

– Συχνότητα: Πολύ συχνή έναρξη στην παιδική ηλικία, συνήθως πριν τα 10 έτη.

– Συμπτώματα: Περιοδικός πυρετός, περιτονίτιδα, πλευρίτιδα, αρθρίτιδα.

2. Σύνδρομο PFAPA (Περιοδικός Πυρετός με Αφθώδη Έλκη, Φαρυγγίτιδα και Αδενίτιδα)

– Συχνότερο σε παιδιά, μη γενετική αυτοφλεγμονώδης νόσος, συνήθως μεταξύ 2 και 5 ετών.

– Συμπτώματα: Επαναλαμβανόμενα επεισόδια πυρετού, αφθώδη έλκη, φαρυγγίτιδα, λεμφαδενοπάθεια.

-Η διάγνωση τίθεται εξ αποκλείσμού.

3. Σύνδρομα Κρυοπυρίνης (Cryopyrin-Associated Periodic Syndromes – CAPS)

Αυτά είναι:

– Σύνδρομο Οικογενούς Ψυχρού Αυτοφλεγμονώδους Συνδρόμου (FCAS): Κρυοεπαγόμενο, με εξανθήματα και αρθρίτιδα.

– Σύνδρομο Muckle-Wells (MWS): Υποτροπιάζοντα επεισόδια πυρετού, κώφωση, και κίνδυνος για αμυλοείδωση.

– Χρόνια Βρεφική Νευρολογική Δερματική και Αρθρική Πάθηση (CINCA/NOMID): Σοβαρή μορφή με νευρολογικές, δερματικές, και αρθρικές επιπλοκές.

– Συχνότητα στα παιδιά: Εμφάνιση από τη γέννηση ή την παιδική ηλικία.

– Ειδικότερα, το CINCA/NOMID είναι η πιο σοβαρή μορφή που εμφανίζεται συχνά από τη βρεφική ηλικία.

4. Σύνδρομο TRAPS (Tumor Necrosis Factor Receptor-Associated Periodic Syndrome)

– Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο TNFRSF1A.

Συχνότητα στα παιδιά: Μπορεί να εμφανιστεί στην παιδική ηλικία.
Συμπτώματα: Παρατεταμένοι πυρετοί, σοβαρές μυαλγίες, αρθρίτιδα, εξανθήματα.

5. Σύνδρομο Υπερ-IgD με Περιοδικό Πυρετό (Hyper-IgD Syndrome – HIDS)

– Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο MVK.

-Συχνότητα στα παιδιά: Συνήθως ξεκινά κατά την παιδική ηλικία, συχνά πριν τα 2 έτη.

– Συμπτώματα: Περιοδικός πυρετός, κοιλιακό άλγος, λεμφαδενοπάθεια, εξανθήματα.

6. Σύνδρομο Blau (Blau Syndrome)

– Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο NOD2.

– Συχνότητα στα παιδιά: Εμφάνιση στην πρώιμη παιδική ηλικία, συνήθως πριν την ηλικία των 5 ετών.

– Συμπτώματα: Δερματικά εξανθήματα, αρθρίτιδα, ραγοειδίτιδα.

7. Σύνδρομο Μακρόχρονιας Οστεομυελίτιδας Πολλαπλών Εστιών με Υπερτροφία και Ενδοπλευρικό Οίδημα (Majeed Syndrome)

-Σπάνιο σύνδρομο που περιλαμβάνει χρόνια υποτροπιάζουσα πολυεστιακή οστεομυελίτιδα, συγγενή δερματική αναιμία και φλεγμονώδη δερματίτιδα.

– Συχνότητα στα παιδιά: Εμφάνιση συνήθως στη βρεφική ή παιδική ηλικία.

– Συμπτώματα: Χρόνια οστεομυελίτιδα, αναιμία, δερματίτιδα.

8. Σύνδρομο SAVI (STING-Associated Vasculopathy with Onset in Infancy)

– Προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο TMEM173.

– Συχνότητα στα παιδιά: Εμφάνιση από τη βρεφική ηλικία.

– Συμπτώματα: Αυτοάνοση φλεγμονώδης αγγειίτιδα, πνευμονική ίνωση, νευρολογικές επιπλοκές.

9. Πυρετός Ανεξήγητης Αιτιολογίας (Unexplained Recurrent Fever)

– Μπορεί να περιλαμβάνει αρκετές σπάνιες και άτυπες αυτοφλεγμονώδεις διαταραχές που δεν ταιριάζουν σε κανένα από τα παραπάνω σύνδρομα.

Διαγνωστική προσέγγιση των συστηματικών αυτοφλεγμονωδών νόσων:

Είναι σημαντικό να ακολουθείται μια δομημένη προσέγγιση, η οποία θα διευκολύνει την έγκαιρη αναγνώριση και την κατάλληλη διαχείριση των συστηματικών αυτοφλεγμονωδών νόσων. Αυτή περιλαμβάνει τα ακόλουθα:

1. Λεπτομερές Ιστορικό

– Έναρξη και Πρότυπο Συμπτωμάτων: Καταγραφή της ηλικίας έναρξης και οποιασδήποτε περιοδικότητας ή εκλυτικών παραγόντων των συμπτωμάτων (π.χ. μοτίβα πυρετού, εξανθήματα, διόγκωση αρθρώσεων, κλπ).

– Οικογενειακό Ιστορικό: Διερεύνηση οικογενειακού ιστορικού παρόμοιων συμπτωμάτων, καθώς πολλές αυτοφλεγμονώδεις νόσοι έχουν γενετική βάση.

– Εντοπισμός Συμπτωμάτων: Καταγραφή συγκεκριμένων περιοχών που επηρεάζονται (π.χ., δέρμα, αρθρώσεις, μάτια, γαστρεντερικό σύστημα).

– Ανταπόκριση στη Θεραπεία: Κατανόηση της προηγούμενης ανταπόκρισης σε θεραπείες όπως μη στερινοειδή αντιφλεγμονώδη, κορτικοστεροειδή ή κολχικίνη.

2. Φυσική Εξέταση

– Πυρετός: Τεκμηρίωση τυχόν επαναλαμβανόμενων ή επίμονων επεισοδίων πυρετού.

– Δερματικές Εκδηλώσεις: Αναζήτηση χαρακτηριστικών εξανθημάτων ή βλαβών, όπως ερυθηματώδεις πλάκες, κνίδωση ή φλύκταινες.

– Αρθρίτιδα: Αξιολόγηση σημείων φλεγμονής στις αρθρώσεις, συμπεριλαμβανομένων του πρηξίματος, της ερυθρότητας και της ευαισθησίας.

– Οργανομεγαλία: Έλεγχος για διόγκωση του ήπατος ή του σπλήνα.

– Λεμφαδενοπάθεια: Αξιολόγηση για διόγκωση λεμφαδένων.

3. Εργαστηριακές Εξετάσεις

– Δείκτες Οξείας Φάσης: Εκτίμηση δεικτών συστηματικής φλεγμονής, όπως η CRP και ο ρυθμός καθίζησης ερυθρών (ESR), που συνήθως είναι αυξημένοι κατά την ενεργή νόσο.

– Γενική Αίματος (CBC): Αναζήτηση λευκοκυττάρωσης, αναιμίας ή θρομβοκυττάρωσης.

– Αυτοαντισώματα: Έλεγχος για ANA, RF, ANCA και άλλα ειδικά αυτοαντισώματα για να αποκλειστούν αυτοάνοσες νόσοι.

– Ορός Αμυλοειδούς Α (SAA): Αυξημένα επίπεδα μπορεί να υποδηλώνουν συνεχιζόμενη φλεγμονή και κίνδυνο δευτερογενούς αμυλοείδωσης.

– Επίπεδα Συμπληρώματος: Τα επίπεδα C3 και C4 μπορεί να βοηθήσουν στη διαφοροποίηση μεταξύ διαφορετικών τύπων φλεγμονωδών νόσων.

4. Γενετικός Έλεγχος

– Στοχευμένοι Γενετικοί Έλεγχοι: Για γνωστά αυτοφλεγμονώδη γονίδια (π.χ., MEFV για Οικογενή Μεσογειακό Πυρετό, NLRP3 για το Σύνδρομο Κρυοπυρίνης).

– Αλληλούχιση Όλου του Εξωνίου (WES): Σε περιπτώσεις όπου η κλινική εικόνα είναι ασαφής ή αν υποπτεύεται νέα μετάλλαξη.

5. Απεικονιστικές Εξετάσεις

– Απεικόνιση Αρθρώσεων και Οστών: Ακτινογραφίες, MRI ή υπερηχογράφημα για την αξιολόγηση βλαβών ή φλεγμονής στις αρθρώσεις.

– Ολόσωμη Απεικόνιση: PET-CT ή MRI μπορεί να ενδείκνυνται για τον εντοπισμό συστηματικής εμπλοκής.

6. Διαφορική Διάγνωση

– Εξέταση μολυσματικών, νεοπλασματικών και άλλων αυτοάνοσων αιτιών συστηματικής φλεγμονής.

– Αποκλεισμός άλλων συνδρόμων περιοδικού πυρετού, ειδικά στα παιδιά (π.χ., Συνδρόμου PFAPA).

7. Παραπομπή σε Ειδικό

– Ρευματολόγο: Για περαιτέρω αξιολόγηση και διαχείριση.

– Γενετιστή: Για λεπτομερή γενετική συμβουλευτική και εξετάσεις.

– Ανοσολόγο: Για εκτεταμένο ανοσολογικό έλεγχο, ειδικά αν υπάρχει υποψία για ανοσοανεπάρκεια.

8. Θεραπευτική Δοκιμή

– Κολχικίνη: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε δοκιμαστική θεραπεία για υποψία Οικογενούς Μεσογειακού Πυρετού (FMF).

– Αναστολείς IL-1: Σκέψη για θεραπευτική δοκιμή σε καταστάσεις που προκαλούνται από IL-1 όπως τα Σύνδρομα Κρυοπυρίνης ή η Νόσος Still (αφορά κυρίως ενήλικες).

9. Μακροπρόθεσμη Παρακολούθηση

– Τακτική παρακολούθηση για την εξέλιξη της νόσου, την ανταπόκριση στη θεραπεία και τυχόν επιπλοκές όπως αμυλοείδωση.

10. Πολυθεματική ομάδα (Διεπιστημονική Προσέγγιση)

– Συνεργασία με άλλους ειδικούς (π.χ., δερματολόγους, νεφρολόγους, αιματολόγους) ανάλογα με την εμπλοκή οργάνων.