Περικαρδίτιδα

Από Μιχάλη Ιασονίδη, παιδίατρο και Ανδρέα Ρουσουνίδη, παιδοκαρδιολόγο

Η καρδιά περιβάλλεται ολόκληρη εξωτερικά από το περικάρδιο, ένα λεπτό ινώδη υμένα (μεμβράνη) που μοιάζει με σάκο. Το περικάρδιο αποτελείται από δύο πέταλα, ένα προσκολλημένο στην καρδιά και έναν ελεύθερο. Μεταξύ τους σχηματίζεται μία κοιλότητα που ονομάζεται περικαρδιακή κοιλότητα, που φυσιολογικά περιέχει μια μικρή ποσότητα διαυγούς υγρού, που λέγεται περικαρδιακό υγρό.

Η φλεγμονή αυτού του σάκου  (περικαρδίου) λέγεται περικαρδίτιδα και συχνά έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ποσότητας του περικαρδιακού υγρού. Προσβάλλει το 5% των ασθενών που προσέρχεται στις Α’ Βοήθειες με θωρακικό άλγος, μη ισχαιμικής αιτιολογίας και αφορά τον 1-2 στους 1000 ασθενείς που νοσηλεύονται στο νοσοκομείο

Ανάλογα με το χρόνο παρουσίασης και τη διάρκεια, η περικαρδίτιδα χωρίζεται σε οξεία και χρόνια. Η οξεία περικαρδίτιδα είναι πιο συχνή. Στις περισσότερες περιπτώσεις η περικαρδίτιδα είναι ήπια και μπορεί να διαλάθει της διάγνωσης και να αυτοϊαθεί. Η θεραπεία για τις πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνει φάρμακα και σπάνια χειρουργική επέμβαση. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία μπορεί να βοηθήσει να μειωθεί ο κίνδυνος σοβαρών επιπλοκών.

Υπάρχει και η λεγόμενη ξηρή περικαρδίτιδα, όπου υπάρχει φλεγμονή του περικαρδίου, χωρίς να έχει ακόμα γεμίσει η κοιλότητα του περικαρδίου με υγρό. Αντίθετα η ύπαρξη αυξημένης ποσότητας περικαρδιακού υγρού μέσα στην περικαρδική κοιλότητα καρδιακός επιπωματισμός που αποτελεί και τη σοβαρότερη επιπλοκή της νόσου.

Συμπτώματα

• Θωρακικό άλγος που επιδεινώνεται στην ύπτια θέση και βελτιώνεται στην καθιστή. Ο πόνος συνήθως είναι οξύς και διαξιφιστικός (σα μαχαιριά), που κόβει την αναπνοή.
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Πυρετός.
• Άλλα συμπτώματα μη ειδικά είναι ο ξηρός βήχας, η κούραση, το άγχος.

Λόγω της ομοιότητας των συμπτωμάτων με το έμφραγμα του μυοκαρδίου, η περικαρδίτιδα μπορεί να διαγνωσθεί λανθασμένα ως καρδιακό επεισόδιο.

Αίτια

• Ιδιοπαθή (στις περισσότερες περιπτώσεις δεν μπορεί να προσδιορισθεί η αιτία)
• Λοιμώδη αίτια
  1. Ιοί (Coxsackievirus, echovirus, adenovirus, Epstein-Barr virus, cytomegalovirus, influenza, varicella, rubella, HIV, hepatitis B, mumps, parvovirus B19)
  2. Μικρόβια, πχ φυματίωση)
  3. Άτυπα μικρόβια (Rickettsia, Chlamydia, Borrelia, Mycoplasma, Treponema, Ureaplasma, Nocardia, Tropheryma)
  4. Μύκητες
• Νεφρική ανεπάρκεια (uremia, dialysis-associated)
• Κακοήθεις όγκοι (μπορεί να κάνουν μεταστάσεις στο περικάρδιο, ιδιαίτερα καρκίνοι πνεύμονα και μαστού, λέμφωμα Hodgkin και μεσοθηλίωμα)
• Μετά από οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου
• Υποθυρεοειδισμός (μυξοίδημα)
• Θεραπευτική ακτινοβολία του θώρακα
• Μετά από τραύμα στο θώρακα
• Μετά από καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις (post pericardiotomy syndrome)
• Νόσοι του συνδετικού ιστού πχ συστηματικός ερυθηματώδης λύκος
• Φάρμακα και τοξίνες πχ προκαϊναμίδη, υδραλαζίνη, φαινυτοΐνη, και ισονιαζίδ
• Άλλες συστηματικές παθήσεις πχ φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου και οικογενής μεσογειακός πυρετός. Επίσης παθήσεις όπως διαχωριστικό ανεύρυσμα αορτής ή διάτρηση ελεύθερου τοιχώματος αριστερής κοιλίας (left ventricular free wall rupture), μπορεί να οδηγήσουν στην αύξηση της συλλογής περικαρδιακού υγρού.

Διάγνωση

• Πολύ σημαντική είναι η λεπτομερής λήψη του ιατρικού ιστορικού.
• Η ακρόαση της καρδιάς είναι επίσης σημαντική και μπορεί να αποκαλύψει ένα χαρακτηριστικό εύρημα της πάθησης, που είναι ο ήχος περικαρδιακής τριβής. Ο ήχος αυτός παράγεται από την τριβή των δύο πετάλων του περικαρδίου καθώς η καρδιά συστέλλεται και διαστέλλεται.
• Σημαντικά διαγνωστικά εργαλεία είναι το ηλεκτροκαρδιογράφημα, η ακτινογραφία θώρακα και το υπερηχοκαρδιογράφημα.
• Για τη διερεύνηση των αιτίων της περικαρδίτιδας είναι απαραίτητος ο πλήρης έλεγχος του αίματος με γενικές και ειδικές εξετάσεις. Τα εργαστηριακά ευρήματα με εξέταση αίματος βοηθούν να βρεθεί η αιτία της περικαρδίτιδας (γενική αίματος, ΤΚΕ, CRP, ανοσολογικοί δείκτες κ.λ.π.).
• Σε περίπτωση που υπάρχει κλινική υποψία ότι η περικαρδίτιδα οφείλεται σε κάποια γενική πάθηση του οργανισμού, π.χ. όγκο ή κολλαγόνωση, ο ασθενής υποβάλλεται σε περισσότερο ειδικές εξετάσεις, όπως είναι η αξονική και η μαγνητική τομογραφία.

Θεραπεία

Σε όλες τις περιπτώσεις ανεξάρτητα βαρύτητας είναι πιο ασφαλές για τον ασθενή να νοσηλευτεί.

Η θεραπεία είναι ανάλογη με τη σοβαρότητα και την αιτιολογία της περικαρδίτιδας και μπορεί να περιλαμβάνει αρχικά ανάπαυση και φάρμακα, όπως μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη (πχ  ασπιρίνη και  ιβουπροφαίνη, που μειώνουν τη φλεγμονή και τη συσσώρευση υγρού στο περικάρδιο. Σε υποτροπή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και κολχικίνη.

Όταν τα παραπάνω φάρμακα δεν είναι αποτελεσματικά, ή σε βαρείες περιπτώσεις με επηρεασμένη την γενική κατάσταση του ασθενούς μπορεί να χορηγηθεί κορτιζόνη.

Σε οξείες περιπτώσεις όπου το περικαρδιακό υγρό παράγεται γρήγορα και σε μεγάλη ποσότητα,  η παρακέντηση του περικαρδίου και η γρήγορη αφαίρεση του υγρού αποτελεί σωτήρια επιλογή κυρίως σε υποψία επιπωματισμού.

Σε χρόνιες και υποτροπιάζουσες περιπτώσεις, μπορεί επίσης να γίνει εκτομή ενός μικρού τμήματος του περικαρδίου ή ακόμα και ολική αφαίρεση του ώστε να παροχετεύεται το υγρό.

Επιπλοκές

Ενώ η περικαρδίτιδα συνήθως υποχωρεί μέσα σε λίγες ημέρες ή λίγες εβδομάδες, χωρίς να αφήνει υπολείμματα, υπάρχουν περιπτώσεις που έχουμε επιπλοκές. Όταν ένας ασθενής με ιστορικό περικαρδίτιδας εμφανίσει σε δεύτερο στάδιο δυσκολία στην αναπνοή, οίδημα κάτω άκρων, εύκολη κόπωση ή/και χαμηλή αρτηριακή πίεση, πάντα θα πρέπει να μπαίνει η υποψία για αυτές τις επιπλοκές.

Οι επιπλοκές αυτές είναι:

• Καρδιακός επιπωματισμός. Συμβαίνει όταν έχουμε υπερβολική αύξηση του περικαρδιακού υγρού, με αποτέλεσμα συμπίεση της καρδιάς και να παρεμπόδιση της φυσιολογικής της λειτουργίας. Είναι επικίνδυνη κατάσταση που μπορεί να κοστίσει τη ζωή του ασθενή. Επιβάλλεται η άμεση αναρρόφηση του υγρού με βελόνα.
• Χρόνια περικαρδίτιδα, η οποία συμβαίνει όταν η περικαρδιακή φλεγμονή δεν υφεθεί μέσα σε λίγες εβδομάδες. Μπορεί να συνοδεύεται από ιδιαίτερα μεγάλη περικαρδιακή συλλογή υγρού, που οδηγεί σε συμπιεστική περικαρδίτιδα. Τα συμπτώματα είναι τα ίδια με επιπωματισμό, αλλά συνήθως έχουν πολύ πιο ήπια και αργή εμφάνιση και
• Συμπιεστική περικαρδίτιδα, η οποία εμφανίζεται συνήθως μήνες ή χρόνια μετά την αρχική προσβολή. Στη συμπιεστική περικαρδίτιδα το περικάρδιο ασβεστώνεται και συρρικνώνεται, προκαλώντας την παγίδευση της καρδιάς, που δε μπορεί να κινηθεί ελεύθερα. Αντιμετωπίζεται με χειρουργική αφαίρεση του περικαρδίου.