Συχνή ερώτηση γονέων: Μπορεί να μεταδοθεί κάποια λοίμωξη σε ανεμβολίαστους μετά από εμβολιασμό κάποιου παιδιού ή/και ενήλικα;

Από Μιχάλη Ιασονίδη, παιδίατρο στο κέντρο υγείας παιδιών και εφήβων “Ηλιακτίδα”, αναπληρωτή καθηγητή παιδιατρικής (Πανεπιστήμιο Λευκωσίας)

Είναι απολύτως φυσιολογικό να υπάρχει απορία γύρω από αυτό. Η απάντηση είναι:

Όχι, αλλά εμβόλια που περιέχουν ζωντανούς εξασθενημένους ιούς, όπως του ροταϊού (Rotavirus), της πολιομυελίτιδας (Poliovirus) ή της ιλαράς (Measles) δεν μεταδίδουν λοίμωξη σε ανεμβολίαστα άτομα με τον τρόπο που μεταδίδεται μια φυσική λοίμωξη. Όμως υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις που εξηγούνται παρακάτω.

Αναλυτικά:

Rotavirus (ροταϊός):

Το εμβόλιο περιέχει εξασθενημένο ζωντανό ιό και χορηγείται από το στόμα.
Μετά τον εμβολιασμό, ο ιός αποβάλλεται στα κόπρανα του παιδιού για λίγες ημέρες.
Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, αν ένα ανεμβολίαστο άτομο (π.χ. αδελφάκι ή φροντιστής με εξασθενημένο ανοσοποιητικό) έρθει σε άμεση επαφή με τα κόπρανα, υπάρχει θεωρητικά πιθανότητα μετάδοσης του εξασθενημένου ιού.
Όμως: Δεν προκαλεί φυσιολογική λοίμωξη, παρά μόνο σε άτομα με σοβαρή ανοσοκαταστολή (π.χ. λήπτες μεταμόσχευσης, ασθενείς με AIDS κ.ά.).

Measles (ιλαρά):

Το εμβόλιο MMR (ιλαράς–παρωτίτιδας–ερυθράς) περιέχει είναι επίσης ζωντανούς εξασθενημένους ιούς.
Δεν αποβάλλεται από το σώμα με τρόπο που να μπορεί να μεταδοθεί.
Δεν έχει καταγραφεί μετάδοση ιλαράς από πρόσφατα εμβολιασμένο άτομο σε ανεμβολίαστο.
Ακόμα και αν εμφανιστεί ήπιο εξάνθημα (π.χ. «ψευδο-ιλαρά») στο εμβολιασμένο παιδί, δεν είναι μεταδοτικό.

Polio (Πολιομυελίτιδα):

Το από του στόματος εμβόλιο της πολιομυελίτιδας (Oral Polio Vaccine, OPV) είναι η εξαίρεση που όντως μπορεί να μεταδώσει λοίμωξη, και αξίζει ιδιαίτερης προσοχής.

Το Oral Polio Vaccine (OPV):

Περιέχει ζωντανούς εξασθενημένους ιούς και χορηγείται από το στόμα.
Μετά τον εμβολιασμό, ο ιός αποβάλλεται στα κόπρανα για αρκετές ημέρες έως και εβδομάδες.
Άτομα που έρχονται σε στενή επαφή με τον εμβολιασμένο (π.χ. μέλη οικογένειας, φροντιστές) μπορεί να εκτεθούν στον εξασθενημένο ιό μέσω κοπρανοστοματικής οδού.
Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, αυτός ο εξασθενημένος ιός μπορεί:
να μεταδοθεί σε ανεμβολίαστα άτομα,
να «μεταλλαχθεί» και να ανακτήσει νευρολογική ικανότητα, προκαλώντας vaccine-derived poliovirus (VDPV) — που μπορεί να προκαλέσει πολιομυελίτιδα.

Σήμερα:

Το OPV έχει καταργηθεί σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και χωρών της Ε.Ε., εξαιτίας αυτού του κινδύνου. Ούτε στην Κύπρο κυκλοφορεί.
Αντί γι’ αυτό, χρησιμοποιείται το Inactivated Polio Vaccine (IPV) — δηλαδή το ενέσιμο, ανενεργό εμβόλιο, που δεν αποβάλλεται και δεν μεταδίδεται.

Άρα…

Αν ένα παιδί έχει λάβει OPV, τότε ναι:

Μπορεί να αποβάλει τον ιό,
Και μπορεί θεωρητικά να μολύνει ανεμβολίαστα άτομα (κυρίως μέσω κακής υγιεινής),
Και σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να προκληθεί λοίμωξη με VDPV.

Πού χρησιμοποιείται ακόμα το OPV σήμερα;

Το Oral Polio Vaccine (OPV) συνεχίζει να χρησιμοποιείται κυρίως σε χώρες όπου η πολιομυελίτιδα δεν έχει πλήρως εξαλειφθεί ή όπου υπάρχει κίνδυνος επανεμφάνισης. Αυτό περιλαμβάνει:

Κάποιες χώρες της Αφρικής και της Νότιας Ασίας (π.χ. Πακιστάν, Αφγανιστάν)
Περιστασιακά σε επείγουσες εκστρατείες εμβολιασμού, π.χ. για περιορισμό τοπικής επιδημίας από vaccine-derived poliovirus (VDPV)

Στην Κύπρο, Ελλάδα, Ευρώπη, ΗΠΑ και τις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, δεν χορηγείται πλέον OPV. Αντίθετα, χρησιμοποιείται μόνο το ενέσιμο IPV, που δεν μεταδίδεται.

Πότε υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης;

Άτομα που ζουν κάτω από την ίδια στέγη με άτομο που έχει λάβει πρόσφατα OPV, και:

είναι ανεμβολίαστα έναντι της πολιομυελίτιδας
και υπάρχει στενή επαφή, π.χ. αλλαγή πάνας, κοινόχρηστες τουαλέτες χωρίς καλό πλύσιμο χεριών

τότε υπάρχει θεωρητικά κίνδυνος μετάδοσης του εξασθενημένου ιού. Σε σπάνιες περιπτώσεις, αυτός ο ιός μπορεί να προκαλέσει παρόμοια συμπτώματα με την “άγριο” ιό της πολιομυελίτιδας, αν και είναι πολύ πιο αδύναμος.

Πώς προστατεύεται κάποιος;

Ο εμβολιασμός με IPV (inactive polo vaccine) προστατεύει πλήρως ακόμα κι αν έρθει κάποιος σε επαφή με OPV-παράγωγο ιό.
Αν δεν είναι κάποιος εμβολιασμένος, ο κίνδυνος είναι μικρός, αλλά υπαρκτός, ειδικά σε βρέφη, ανοσοκατεσταλμένα άτομα ή εγκύους.
Η υγιεινή παίζει μεγάλο ρόλο: καλό πλύσιμο χεριών, καθαριότητα τουαλέτας, αποφυγή επαφής με κόπρανα βρέφους που έχει λάβει OPV.

Συμπεράσματα:

Η πιθανότητα μετάδοσης λοίμωξης από εμβολιασμένο σε ανεμβολίαστο είναι σχεδόν μηδενική, ειδικά αν το ανεμβολίαστο άτομο είναι υγιές.
Οι μόνοι που μπορεί να χρειαστούν προσοχή (κυρίως για το εμβόλιο του ροταϊού και της πολιομυελίτιδας) είναι σοβαρά ανοσοκατεσταλμένοι, και γι’ αυτό συνιστάται απλή υγειονομική προφύλαξη (π.χ. πλύσιμο χεριών μετά την αλλαγή πάνας).
Ακολουθεί πίνακας με τα κυριότερα κυκλοφορούντα εμβόλια, όπου φαίνεται ποια δυνητικά μπορούν να μεταδώσουν κάτι, χωρίς όμως ιδιαίτερη κλινική σημασία.

Εμβόλιο	Τύπος Εμβολίου	Αποβάλλεται από το σώμα;	Μπορεί να μεταδοθεί σε άλλους;	Χρειάζεται προφύλαξη για επαφές;
Ροταϊός (Rotavirus)	Ζωντανός εξασθενημένος, από του στόματος	Ναι, στα κόπρανα για λίγες ημέρες	Πολύ σπάνια, κυρίως σε ανοσοκατεσταλμένους	Ναι, σε ανοσοκατεσταλμένους φροντιστές
Ιλαρά, Ερυθρά, Παρωτίτιδα (Measles – MMR)	Ζωντανός εξασθενημένος, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
Πολιομυελίτιδα (OPV – από του στόματος)	Ζωντανός εξασθενημένος, από του στόματος	Ναι, στα κόπρανα για εβδομάδες	Ναι, σε ανεμβολίαστους ή ανοσοκατεσταλμένους	Ναι, για ανεμβολίαστους & ανοσοκατεσταλμένους
Πολιομυελίτιδα (IPV – ενέσιμο)	Ανενεργό, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
Ανεμοβλογιά (Varicella)	Ζωντανός εξασθενημένος, ενέσιμο	Όχι (σπανιότατα σε ανοσοκατεσταλμένους)	Πολύ σπάνια, θεωρητικά	Μόνο σε ανοσοκατεσταλμένους
Ηπατίτιδα B (HepB)	Ανενεργό, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
Ηπατίτιδα A (HepA)	Ανενεργό, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
Διφθερίτιδα–Τέτανος–Κοκκύτης (DTaP)	Ανενεργό (τοξοειδές/πρωτεϊνικό), ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
Πνευμονιόκοκκος (PCV)	Ανενεργό, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
Μηνιγγίτιδα (MenACWY, MenB)	Ανενεργό (ή ανασυνδυασμένο), ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
COVID-19 (mRNA)	mRNA, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
COVID-19 (πρωτεϊνικό/ανασυνδυασμένο)	Ανασυνδυασμένο, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
HPV (ιός ανθρώπινων θηλωμάτων)	Ανασυνδυασμένο, ενέσιμο	Όχι	Όχι	Όχι
Φυματίωση (BCG)	Ζωντανός εξασθενημένος, ενδοδερμική	Όχι (θεωρητικά, σπάνια σε ούρα ή εκκρίσεις)	Θεωρητικά, πολύ σπάνια σε ανοσοκατεσταλμένους	Μόνο σε σοβαρά ανοσοκατεσταλμένους